Tütün mamullerinde vergi kaybı 100 milyar lirayı aştı

Ferit PARLAK

Yasa dışı tütün mamulü tica­retinin vergi kaybına neden olduğuna dikkat çeken tütün mamulü üreticileri, vergi gelirlerin­de yıllık yaklaşık 100 milyar liralık kayba yol açtığını aktarıyorlar.

Tütün mamullerini yasa dışı sa­tanların, kayıt altındaki esnafı da gelir kaybına uğrattığının altını çi­zen yetkililer, “Yasa dışı tütün tica­retinin giderek artması çoğunluğu bakkal, market ve büfelerden oluşan 150 bin küçük esnafın da gelirleri­ni olumsuz istikamette etkilemekte hak­sız rekabetin büyümesine sebep ol­maktadır” görüşünde birleşti.

Yetkililer, KOM Raporu’na da atıf­ta bulunarak, “Raporuna nazaran kaçak­çılık; ülkemizi ekonomik ve toplumsal taraftan olumsuz etkileyen, tıpkı za­manda terör ve cürüm örgütlerinin faa­liyetlerini sürdürebilmek için finan­sal takviye sağlayan çok boyutlu, çok aktörlü ve değişken yapılı bir süreç­tir” diyerek tedbir alınmasını istedi.

Yasadışı mağaza sayısı 13 bine ulaştı

Yasa dışı açık tütün ve dolu maka­ron satan noktaların sayısının 2016 yılında 6 bin civarında iken, bu sayı­nın bugün 13 bin civarına ulaştığını belirten yetkililer, “13 bin sayısı, ta­belası olan dükkanlar. Yanı sıra tabe­lası olmayan dükkanlar da var” dedi.

Makaronda endüstriyel makinelere geçildi

Sarmalık kıyılmış tütünün maka­ron ismi verilen, içi boş, filtreli tüple­re doldurulması ile üretilen ve piya­saya arz edilen tütün mamullerinin üretiminin, evvelki yıllarda elle ve manuel aletler ile yapıldığını söyle­yen yetkililer, bu eserlerin üretimi­nin son vakitlerde endüstriyel ma­kineler yoluyla gerçekleştirildiğini ve seri üretime geçildiğini tabir et­ti. Yetkililer, doldurulan makaronla­rın, yasal eserlerde olduğu üzere 20’li olarak şeffaf poşetler yahut olağan paket görünümünde binlerce adet­lik kolilerde ve tablalarda satıldığı gözlemlendiğini lisana getirdi.

Çok taraflı bir sorun olan yasa dışı ticaretle gayret, devlet kurumla­rı, özel dal, akademi ve sivil top­lum örgütlerinin birlikte çalışmasıy­la yürütüldüğünü kaydeden yetkili­ler, “Tarım ve Orman Bakanlığı’nın 2023 yılı Eylül ayında yürürlüğe koyduğu tütün paketleme standart­larına nazaran 2024 yılı Temmuz ayı iti­barıyla kaçak ticarete husus olan 100 gram üstü tütün paketleri piyasadan kaldırıldı.

Tarım ve Orman Bakanlı­ğı ile Ticaret Bakanlığı’nın çalışma­larıyla, makaron ve filtre üretimi ve ticaretine yönelik yeni düzenleme­ler yapılarak üretim süreçleri yeni­den şekillendirildi. Bu düzenlemeler ve yasa dışı tütün ticaretine karşı da­ha da aktifleştirilen kontrol ve ope­rasyonlar Tütün Sanayicileri Derne­ği tarafından yasa dışı ticaretin za­yıflatılması açısından kritik adımlar olarak değerlendirildi” diyerek, dev­letin ilgili kurumlarının aldığı ön­lemlere de değindi.

Tütün üretimi 100 bin tona yaklaştı

Tarım ve Orman Bakanlığı rakam­larına göre 2023 yılında tütün üreti­mi ülkemizin 6 coğrafik bölgesinde, 100 bin hektarlık alanda 98.6 bin ton olarak gerçekleşti. Ülkemizde üreti­len tütünün 50 bin tonu 265 milyon dolar karşılığında 44 ülkeye ihraç edildi. Yetkililer ise bilhassa şark ti­pi tütün olarak isimlendirilen oryan­tal tütünün, dünya üzerinde kaliteyi simgeleyen bir marka haline geldi­ğini vurgulayarak, tütünün ekono­mimiz için sağladığı katma bedel, is­tihdam ve ihracat üzere makroekono­mik fırsatlar nedeniyle ülkemiz için de kıymetli bir tarım eseri olduğunu kaydetti.

176.6 milyar liralık ÖTV toplandı

Tütün mamulleri dalının ver­gi geliri, ihracat ve istihdam açısın­dan ülke iktisadı için kritik sek­törlerin ortasında yer aldığına dikkat çeken yetkililer, “2023 yılında tütün mamullerinden sağlanan 176,6 mil­yar liralık ÖTV geliri, tıpkı yıl top­lanan toplam ÖTV’nin beşte birini oluştururken, toplam vergi gelirleri­nin ise yüzde 4’ünden fazlasına kar­şılık geldi. Vergi gelirinin yanı sıra 2023 yılında tütün mamulleri ihra­catından da 681 milyon dolar gelir elde edildi” dedi.

Kaçak oranı tekrar yükseliyor

Yasa dışı tütün mamullerinin 3 ana kümede incelenebileceğini söyle­yen yetkililer, “Ülkemizde bilhassa 2009 yılından itibaren değerli oran­da yasa dışı sigara ticareti ile karşı karşıya kalınmıştır. Kaçak oranının 2014 yılına kadar yükselerek yüzde 21 düzeyine ulaştıktan sonra dev­letin kararlı çabası, hayata ge­çirilen yasal düzenlemeler ve artı­rılan gümrük ve transit denetimleri sonucunda yüzde 1.5 düzeyine ka­dar düştüğü görüldü. Fakat geçersiz ve kaçak sigara oranı 2021 yılında ye­niden yükselişe başlayarak 2024 yılı 1. Çeyrekte yüzde 6.5 düzeyine ka­dar çıktığı gözlemlendi” dedi.

Nispi vergi ile maktu verginin kıymeti

Nispi vergi ile maktu vergi uygula­malarını mukayeseli olarak an­latan yetkililer, “Nispi vergi pazar dinamiklerinde fiyat dalgalanmala­rına neden olur. Maktu vergiyle fi­yat dalgalanmaları önlenir. ÖTV ge­liri yapıya dayalı olduğu için öngö­rülebilirlik daha âlâ sağlanır. Yüksek maktu vergilendirme fiyatlar üze­rindeki hudutlu tesiri sebebiyle yasa dışı eserlere yönelimi azaltır ve gö­receli olarak daha düşük enflasyo­nist tesiri yapar” tabirlerini kullan­dı.

Türkiye’nin AB ülkelerine kıyasla, toplam vergi içinde maktu özel tüke­tim vergisinin en düşük hisseye sahip olduğu ülke olduğunun altını çizen yetkililer, “AB Tütün Tüketim Ver­gisi Direktifi uyarınca maktu vergi, yüklü ortalama fiyat üzerinden hesaplanan toplam verginin yüzde 7,5’i ile yüzde 76,5’i ortasında olmalı. Bütün ülkeler bu direktife uyuyor. Türkiye yüzde 2,5’lik maktu vergi yüküyle AB ülkeleri ortasında son sırada” diye konuştu.

Yüksek göreli ÖTV’nin gelir artışı manasına gelmediğini anlatan yet­kililer, Kazakistan, Macaristan ve Hırvatistan’da yüzde 52’lik ÖTV ile ortalama enflasyon oranının iki ka­tından daha fazla oranda vergi geli­ri artışı sağlandığını örneğini verir­ken, Türkiye ise yüzde 65’lik yüksek ÖTV nedeniyle de vergi geliri artı­şının enflasyonun epey altında kaldığını kaydetti.

Vergi gelirleri artışında örnek

Vergi gelirleri artışını Romanya ve Almanya örnekleriyle açıklayan yetkililer, “Romanya’da 2010 yılında yüzde 25 olan izafî vergi her yıl 1 puan düşürüldü ve 2022 yılında yüzde 13’e geriledi. Bu siyaset ile 2010 yılında yüzde 28 olan yasadışı eser satışı yüzde 7’ya düşürüldü. Ve sonuçta 2010 yılında 6 milyar RON olan vergi gelirleri 2022 yılında 15,4 milyar RON’a, 2023’te 16 milyar RON’a yükseldi. Almanya ise öngörülebilir ve kademeli özel tüketim vergisi artışları ve istikrarlı izafî ÖTV’nin istikrarlı gelir yaratılmasını desteklediğini gösteren örneklerden biri” dedi.