Borusan’dan çarşıda geleceği tasarlayan sosyal sorumluluk hamlesi: Tezgâhın altında gelecek var

Başak Parıltı GÖKÇAM

Sosyal sorumluluk proje­leri, sırf süreksiz yar­dım faaliyetlerinden ibaret olmayıp, uzun vadeli ve kalıcı tesirler yaratma potansi­yeline sahip stratejik girişim­ler olduğu için sürdürülebilir­lik açısından büyük kıymete sa­hip. Zira bu çalışmalar, bir yandan toplumsal refahın ar­tırılmasına öteki yandan do­ğal kaynakların korunmasına yardımcı oluyor. Kurumların çevresel hassaslığını artıran ve toplumsal dönüşümde itici güç vazifesi gören bu cins proje­lerden biri de Borusan Holding tarafından 2022 yılında hayata geçirilmiş Borusan Sürdürü­lebilir Yarar Programı ile des­teklenen ‘Çarşı Pazar’ projesi.

Kapsamı bakımından di­ğer pek çok toplumsal sorumluluk projesinden ayrılan Çarşı Pa­zar’ın doğuşu aslında Roof Co­living’in kamusal alanları top­luluk temelli dönüştürme viz­yonundan doğuyor. Pekala nedir Roof Coliving?..Aslında bir ya­şam ve konaklama platformu. Lakin bu platformu diğerlerin­den ayıran özelliği paylaşımlı ömür alanı konseptine sahip oluşu.

Çoğunlukla genç pro­fesyoneller ve girişimcilerin burada yer alıyor oluşu da plat­formu topluluk temelli, esnek ve konforlu kılıyor. İşte Çarşı Pazar projesi de buradaki top­luluk temelli dönüştürme viz­yonundan hareketle Sıla Kar­tal ve Emre Hoş tarafından hayata geçiriliyor. Gaye ise belirli; halk pazarlarındaki gı­da israfına tahlil geliştirmek ve pazar esnafının kendileri­ni ‘ikinci sınıf yurttaş’ üzere his­setmesine neden olan yapısal problemleri gözlemlemek.

500’e yakın pazar esnafı ve mahalle sakiniyle çalışıldı

Projenin öyküsünü DÜNYA Gazetesi’ne anlatan ve proje sahiplerinden olan Sıla Kartal, “İlk olarak Ankara Yenimahal­le’de küçük ölçekli olarak baş­ladık. Üç pazar alanında 500’e yakın pazar esnafı ve mahalle sakiniyle çalıştık. Burada yal­nızca besin israfını değil, pazar esnafının kendilerini ‘ikinci sınıf yurttaş’ üzere hissetmesi­ne neden olan yapısal sorunla­rı da gözlemledik. Bu tecrübe, projenin toplumsal adalet, çevre­sel sürdürülebilirlik ve kamu­sal alan tasarımı boyutlarını bir ortaya getiren bütüncül ya­pısını oluşturdu. Nilüfer’deki İhsaniye ve Konak Mahallele­rinde yürüttüğümüz saha ça­lışmalarıyla süreci derinleş­tirdik” dedi.

Pazar alanları nitelikli kent­sel yerler olmasına karşın, kullanımlarının sırf tica­ri fonksiyona indirgenmesinin, bu alanların toplumsal, kültürel ve kamusal potansiyelini gö­rünmez kılınmasına neden olduğunun altını çizen Kar­tal, “Oysa bu alanlar, farklı yaş, kimlik ve toplulukların bir ortaya gelebildiği, gündelik hayatla iç içe geçmiş çok kat­manlı kamusal yerler ola­rak düşünülmeli.

Bu bakış açı­sıyla, pazarları yalnızca alışveriş yapılan yerler yahut otopark ola­rak değil, birlikte vakit geçiri­len, ortak tecrübelerin üretil­diği ve mahallî aidiyetin güçlen­diği müşterek alanlar olarak iştirakçi formda tekrar kur­gulamayı önerdik” diye ekledi.

Orta vadede %25 atık azaltmak mümkün

Çarşı Pazar projesinin asıl çıktısının besin israfı, sağlık­sız çalışma şartları, toplumsal ve mekansal adalet meselele­ri üzerinden tasarım, uygula­ma ve uygunlaştırma süreçlerine odaklanan bir Tasarım Reh­beri oluşuna vurgu yapan Sı­la Kartal, “Pazar alanlarındaki bu temel meselelere dönük çok boyutlu teklifler içeriyor.

Bu rehberde; güneş denetimi, dre­naj altyapısı, termal konfor, havalandırma, su idaresi ve besin güvenliği üzere başlıklarda, hem eserlerin korunmasına hem de pazar esnafının çalış­ma şartlarının iyileştirilme­sine katkı sağlayacak çözüm­ler sunuyoruz. Bilhassa eser taşıma, sergileme ve depolama etaplarında yapılacak küçük fakat tesirli güzelleştirmelerle, or­ta vadede yüzde 15–25 oranın­da bir atık azalması mümkün görünüyor” dedi.

“Tüm Türkiye’ye yayılabilecek bir model”

Projenin en son hedeflerin­den birinin, tüm Türkiye’ye yayılabilecek bir model oluş­turmak olduğunu belirten Sıla Kartal, “Hatta şimdiden, Mar­mara Bölgesi’ndeki diğer bir belediyeyle Çarşı Pazar süre­cini replik etmek için görüş­

melere başladık. Ayrıyeten, pro­jemizi Eylül 2025’te İtalya Re­ggio Emilia’da düzenlenecek olan Placemaking Week Euro­pe’ta, The Food Capitals by Dé­lice Network ve Placemakin­gUS ile birlikte milletlerarası bir oturumda sunmak için da­vet aldık. Bu davet, projemizin memleketler arası arenadaki potan­siyelini de ortaya koyuyor” di­ye konuştu.

Bir tezgâhta günlük 300 kilo atık oluşuyor

Çarşı Pazar’ın Bursa ayağında pazar esnafıyla yapılan görüşmelerde, mevsimsel değişkenlikler olsa da bilhassa yapraklı eser satan sırf bir tezgâhta günlük yaklaşık 300 kilogram besin atığı oluştuğunu tespit ettiklerini söyleyen proje sahiplerinden Emre Hoş, “Bu çarpıcı bilgi, pazar yerlerinin besin israfı açısından taşıdığı potansiyel problemleri görünür kılarken, birebir vakitte müdahale ve tekrar tasarım gerekliliğini de ortaya koydu” yorumunu yaptı.

Şikayetlerin %47.8’i besin atığıyla ilgili

Çarşı Pazar projesi kapsamındaki araştırma ölçümleri, Ankara Yenimahalle Belediyesi ile 6 pazar yerinde yapıldı. Ölçümler sonucunda günlük 45 ton besin atığı çıktığı tespit edildi. Haziran-Kasım 2023 ortasında pazar alanlarına yönelik gelen şikayetlerin yüzde 47,8’inin pazar alanlarının mekansal nitelikleri ve besin atığı ile alakalı olduğu tespit edildi. Buna karşın “Pazar Yerleri Hakkında Yönetmelikte atık idaresine yönelik bir konu bulunmamasına dikkat çekildi.

Adil besine erişim pazar yerlerinden geçiyor

Gıda israfını sadece çevresel değil, birebir vakitte toplumsal adalet problemi olarak ele almak gerektiğine dikkat çeken Sıla Kartal, “Bugün kentlerde bilhassa düşük gelirli bireyler, besin seçiminde sağlıklı olanla ekonomik olan ortasında sıkışıyor. Süpermarketlerin fiyat baskısı, küçük üreticiyi sistemin dışına iterken, pazarlarda oluşan israf da hem ekonomik kayıp hem de toplumsal potansiyel kaybı manasına geliyor. Halbuki pazar yerleri, adil besine erişimi kolaylaştırabilecek kamusal alanlar olabilir” dedi.