Zirai don vurdu, gıda ihracatçısı tedarik için yurtdışına yöneldi

Mehmet Hanifi GÜLEL- Ziya İPEK – Müjde DEMİR

Türkiye’de son 30 yılın en büyük zirai don ola­yının yaşanması, sa­dece çiftçiyi değil ihracatçıyı da vurdu. Başta kayısı, kiraz, şeftali ve elmada rekoltenin düşmesiyle ziraî ihraca­tın da olumsuz etkilenece­ği vurgulanıyor. Malatya’da kayısıda kaybın yüzde 100’e yakın olmasıyla birlikte ih­racatçı firmalar Özbekistan, Tacikistan ve Kırgızistan gi­bi ülkelerden eser bağlamaya yöneldi. Öteki eserlerde kay­bın nispetten daha az olması nedeniyle ihracatçının ‘bek­le-gör’ siyaseti izlediği de belirtiliyor.

Zırai don nedeniyle fiyat­larda yükselme beklentisinin birebir vakitte birtakım alıcı ülke­leri alternatif pazarlara yö­nelteceği kaygısı de paylaşı­lıyor. Besin sanayicisi açısın­dan ise ihracat ilişkileri ve kontrat yükümlülüklerinin yerine getirilmesi noktasında yeni meselelerin kapıda oldu­ğu söz ediliyor. DÜNYA’ya konuşan kesim temsilcileri, vilayet bazında ekonomik kaybın ya­şandığını, Malatya’da kayısı ekosisteminde 200 milyar li­ra, Isparta’da elma ve gül kay­bının 10 milyar lira ve Ada­na’da ise yaklaşık 14 milyar li­ra olduğunu iddia ediyor.

“Malatya’da ziyan 200 milyar lira”

Türkiye’nin stratejik ta­rım eseri olan kayısının 12 Nisan gecesi dona maruz kal­dığını kaydeden Malatya Ti­caret ve Sanayi Odası (MT­SO) Yönetim Kurulu Başka­nı Oğuzhan Cet Sadıkoğlu, 6 Şubat sarsıntısı sonrası adeta ikinci bir afeti yaşadıklarını söyledi. Malatya’da 9 milyonu aşkın kayısı ağacının bulun­duğunu aktaran Sadıkoğlu, “50 bin’den fazla aile geçimi­ni direkt ve dolaylı yoldan bütün kentin iktisadı ka­yısıya bağlı. Malatya olarak kayısıdan yıllık 500 milyon doları bulan döviz girdisiyle ülke iktisadına büyük kat­kı sunuyoruz. 2024’te 76 bin 926 ton kuru kayısı ihracatı gerçekleştirerek, 410 milyon 891 bin dolar geliri sağladık.

Ancak bu yılki don ziyanı hem kentimiz hem de ülkemiz eko­nomisinde telafisi sıkıntı yaralar açacak. Bu yılki rekoltemiz maalesef sıfır düzeyinde olacak. Zirai donun ziyanını ve açtığı ekonomik yarayı sa­racak kalıcı adımlar atılmaz­sa, üreticimizle birlikte bir­çok kesim birebir mağduriyeti yaşayacak. 500 milyon dolar yalnızca ihracat kaybımız. Ka­yısıyla direkt ilgili zirai ilaç, gübre, çadır, branda, ma­kine ekipman ve nakliye baş­ta olmak üzere tüm sektörel­leri ve iş gücüne katkısını da hesapladığımızda ekonomik kaybımız 200 milyar TL’yi buluyor” dedi.

Kayısı ağaçlarının büyük çoğunluğunun sigortasız ol­duğuna vurgu yapan Sadı­koğlu, “Bu yıl Malatya’da 19 bin 500 adet TARSİM poli­çesi kesilmiş. Bu poliçelerin yalnızca 8 bin 720’si kayısı ağaçları için. Yani, kayısı üreticimizin yalnızca yüzde 20’sinin ağaçlarını sigorta­lattığını görüyoruz. Sigorta yaptıran üreticilerin birçoklarının sigorta poliçeleri yalnızca do­luyu kapsıyor, anlayacağınız zirai don teminat kapsamında değil.

Hala 6 Şubat depremle­rinden aldığımız yarayı tedavi sürecindeyken, zirai dondan dolay yaşanacak ekonomik kaybı kaldıracak güçte deği­liz. Malatya olarak, şehrimi­zin ‘Genel Hayata Tesirli Afet Bölgesi’ ilan edilmesini talep ediyoruz. Şu bilgiyi paylaş­mak isterim; Malatya Turgut Özal Üniversitesi tarafından zirai don raporu yayınlandı. Raporda; Birinci incelemelere gö­re yüzde 100’e yakın oranda eser kaybı olduğu, meydana gelen zirai donun şiddeti iti­bari ile bu yılın eser kaybının yanı sıra ağaçlarda birtakım fizyo­lojik düzensizliklere yol açtı­ğı için önümüzdeki yıllarda da eser ölçüsünün azalaca­ğı belirtiliyor. Eserin yüzde 100’ünü kaybetmiş durumda­yız” diye konuştu.

Kayısı tüccarları eser için yurtdışına yöneldi

Türkiye’de 36 vilayette 10-14 Ni­san tarihleri ortasında yaşanan zirai don olayının en büyük hasarın Malatya’da olduğunu söz eden Vesta Tarım Ürün­leri Yönetim Kurulu Üyesi Ha­kan Çetin, bölgede kayısının yüzde 100 etkilendiğini, ce­viz, badem, vişne elma kira­zın da yüzde 70 ile 80 oranın­da etkilendiğini söyledi. Zirai donla birlikte meyvenin yanı sıra ağaçların da olumsuz et­kilendiğine dikkat çeken Çe­tin, “Malatya’nın tamamının zirai dondan etkilendi. İvedi­likle afet bölgesi ilan edilme­si lazım. En büyük ezayı şu anda üreticiler çekiyor ve üre­ticiler meyve olmamasına rağ­men hale ağaçlara ilaç, bakım ve sulama yapmak zorunda. Meyve olmamasına karşın yaklaşık ana maliyetinin yüz­de 50’sini yeniden ağaca tahsis et­mesi lazım” dedi.

Tek kalem çalışan küçükler etkilenecek

Şu an eser alımıyla ilgili sı­kıntı yaşandığını ve piyasanın çok yükseldiğini tabir eden Çetin, piyasada yaklaşık 35 bin ton kayısı iddia edildi­ğini, eserin bir kısmının ih­racatçıda ve bir kısmının da üreticide olduğunu aktardı. Önden ihracat için kontrat ya­panların olduğunu fakat sayı­larının ve eser ölçülerinin düşük olduğunu söz eden Çetin, “Malatya’da yaklaşık 70 tane kayısı işleyen esnafı­mız mevcut. Bunun yaklaşık bir 10-15 tanesi Ege bölge­sinde. Ege’dekiler üzüm, in­cir üzere diğer eser kalemleri de yapıyor.

Büyükler dışında tek kalem çalışan küçük fir­malar etkilenecek. Şu an ka­yısıya 10 doların üstünde tek­lif ediyoruz lakin alan ithalatçı yok. Zirai don öncesi kuru ka­yısının kilogramı 130 ile 150 lira olan orta uzunluk mahsul şu anda 300’de 350’ye yüksel­di. İthalatçının önünde Taci­kistan, Özbekistan ve Kırgı­zistan kaysısı var ve fiyatı çok düşük. Bizden yaklaşık üçte bir oranında daha ucuz. Zi­rai don olayından 2 hafta son­ra Özbekistan, Tacikistan ve Kırgızistan’a eser almaya gi­den birçok Türk tüccarların oldu. Kelam konusu ülkelere gi­derek eser bağlamak isteyen­lerin uçaklarda bilet bırakma­dı” sözlerini kullandı.

Malatya’dan 5 talep

1-Bu dönemin borçları varken, yine gübre, ilaç, mazot, personellik maliyetleri ile çiftçilerin baş etmesi mümkün değil. Bu kalemlerde azami dayanak sağ­lanmalı.

2- Bir sonraki hasada yakla­şık 1,5 yıl var. Geliri kayısıya bağlı çiftçilerin bu periyotta ayakta kalabilmek için faizsiz ve uzun vadeli krediler sunul­malı.

3- Üreticimizin ziraî borç­ları en az 2 yıl ertelenmeli.

4-Ürün taahhütlerini yerine getiremeyecek ihracat­çı üyelerimizin karşılaşacağı yaptırım ve meselelerin bertaraf edilmesi için ilgili bakanlıkları­mız ve kurumlarımız tarafından gerekli takviye sağlanmalı. Bu firmalarımıza bu süreci atlata­bilmeleri için faizsiz uygun ko­şullu kredi imkânları tanınmalı.

5Yaşadığımız don felaketi, Malatya üzere sarsıntı illeri­ne ikinci büyük afeti yaşattı. Bu nedenle ilimiz için daha fazla kaynak ve özel dayanak sunulma­lıdır.

“Üretici endüstrici ve ihracatçıyı derinden etkiledi”

İklim değişikliğinin tesirlerini artık direkt yaşadıklarına dikkat çeken Mersin Ekonomi Platformu Başkanı Servet Özkaya, kuraklık, dolu, ani sıcaklık düşüşleri ve zirai don üzere çok hava olaylarının tarım ve iktisat üzerinde önemli tehditler oluşturduğunu vurguladı.

Nisan ayında yaşanan ani don olayının 36 vilayette meyve üretimini derinden etkilediğini ve iktisatta büyük bir hasara yol açtığını söz eden Özkaya, “Zirai dondan etkilenen eserler ortasında armut, ayva, badem, ceviz, elma, erik, fındık, kayısı, kiraz, limon, mandalina, nektarin, portakal, şeftali, üzüm ve fıstık yer alıyor. Bilhassa ihracatımızda stratejik pozisyonda bulunan kayısı, kiraz ve vişne eserlerinde yüzde 90’a varan kayıplar yaşandı. Elma üretimi de kısmi ancak tesirli biçimde ziyan gördü. Bu felaket, sadece çiftçimizi değil; ziraî hammaddelere dayalı üretim yapan sanayicimizi ve ihracatçımızı da önemli biçimde zorlayacak.

Hammadde temininde yaşanacak kasvetler, üretim kapasitesini düşürecek; ihracat siparişlerinde gecikmelere ve iptallere yol açacak. Bu durum, iç piyasada fiyat istikrarsızlığına ve dış pazarda rekabet gücümüzün zayıflamasına neden olacak. Don felaketinin tesirlerini en aza indirebilmek ve bu süreci daha az ziyanla atlatabilmek için bilimsel bilgiler ışığında stratejik tedbirler alınmalı, üreticiye takviye sistemleri süratle devreye sokulmalı. Ziyan büyük fakat şuurlu ve koordineli bir uğraş ile tesirini hafifletebiliriz” dedi.

Elma ihracat pazarlarında kaybedilebilir

Elmada yer yer yüzde 10, 20, 30 ziyan gören yerlerin olduğunu bildiren Isparta Ticaret ve Sanayi Odası (ITSO) Yönetim Kurulu Lideri Metin Çelik, zararın net olarak aşikâr olmadığını, çiçeklenmeden sonra kalan çiçeklerin kıymetli olduğunu söyledi. Vilayette Eğirdir üzere kimi bölgelerin havanın nemli olmasından ötürü eserlerin kurtulduğunu söz eden Çelik, “Ama Senirkent tarafları soğuktan etkilendi.

Elmada yer yer yüzde 20 ile 30 ortasında bir ziyan görünüyor. Bu sene elma aranan meyveler ortasında olacak. İhracat pazarımızı biraz kaybetme noktasına gelebiliriz. Ekonomik kaybın 10 milyar liranın üzerinde olduğunu düşünüyorum” dedi. Vilayetlerinde geçen yıl 1 milyon 250 bin ton civarında elma rekoltesi çıktığını kaydeden Isparta Ziraat Odası Başkanı Muslahattin Can Selçuk, elmanın yanı sıra gül, kiraz, ayva, ceviz, şeftali, erik eserinde zararın yüzde 50’nin üzerinde olduğunu kaydetti.

Akdeniz Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği Lider Yardımcısı Necdet Sin ise Hatay’da kayısı üzere erkenci eserlerin ihracatını yaptıklarını belirterek, “Şu an ihracatçı olarak ne bulursak gönderiyoruz. Bu yıl ne kadar çıkar kimse bilmiyor. Üretici de ihracatçı da ne kaldığını” dedi.

Adana’da ziyan 14 milyar liraya ulaşabilir

Adana Ticaret Borsası (ATB) Başkanı Şahin Bilgiç, Adana genelinde ziraî üretimi olumsuz etkileyen zirai don ve kuraklığın, üreticiler üzerinde ağır ekonomik kayıplara yol açtığını bildirdi. Bilgiç, resmi tespitlerde 8 milyar lira olarak kayıtlara geçen zararın 13-14 milyar liraya kadar çıkabileceğini söyledi. Zirai dondan ve kuraklıktan ötürü kimi yerlerde buğdayların söküldüğünü, bahçe eserlerinin büyük kısmının da ziyan gördüğünü hatırlatan Bilgiç, “Tarımsal üretimde sürdürülebilirliğin sağlanması açısından hiç vakit kaybetmeden tespit edilen ziyanların biran evvel karşılanmalı. Bu süreçte Tarım Kredi Kooperatifleri marifetiyle üreticinin girdi maliyetlerinin düşürülmesi için direkt dayanakların artırılması gerekiyor” diye konuştu.