Zeytinyağında rekor stok devri tehlikesi

Mehmet H. GÜLEL

Zeytinliklerin maden­ciliğe açılması tar­tışmaları sürerken, zeytinyağı kesimi diğer bir kıymetli sorun olan rekor evre stok tehlikesi ile kar­şı karşıya bulunuyor. Sek­tör temsilcileri geçen yıl 100 bin tonun üzerinde olan dev­reden stok ölçüsünün bu yıl 200 bin tonu geçmesini bek­liyor.

Zaman vakit uygu­lanan dökme ihracat yasağı ve kota sınırlamaları, Türki­ye’nin dış pazarlarda müşte­ri kaybetmesine neden olu­yor. Bu da yüksek üretime karşın ihracatın artmasının önünde pürüz oluşturuyor. İhraç edilemeyen ve iç piya­sada da tüketilemeyen zey­tinyağı ise stokta kalıyor. Bu eserlerin bir kısmı vakitle kalitesini kaybederek ikinci sınıf yağa dönüşüyor ve daha düşük fiyatlarla satılmak zo­runda kalınıyor.

Üretimin yarısı devreden stok olacak

Türkiye 2024/2025 sezo­nunda zeytinyağında 475 bin tonla rekor üretim gerçekleş­tirdi. 2022/23 döneminde 421 bin 717 ton olan üretim ile kar­şılaştırıldığında kelam konusu artışın yüzde 12,6’ya tekabül ettiğini aktaran Ayvalık Tica­ret Odası Başkanı Ali Uçar, bu büyümeye karşın, dökme ih­racat yasağının fiyatlarda dü­şüşe ve ihracat pazarların­da kayıplara neden olduğunu söyledi.

Envanteri belirli olma­yan ve 2023’ten kalan 125 bin tonluk stok ile birlikte yak­laşık 600 bin tonluk eserle Türkiye’nin dünya sıralama­sındaki 2’nciliği koruduğunu kaydeden Uçar, bu sevindiri­ci gelişmeye karşın üretici­lerin iç ve dış piyasalarda ya­şanan fiyat baskısı nedeniyle önemli bir darboğazda olduğu­nu iletti.

Yüksek girdi mali­yetlerine karşın, üreticinin elindeki eserin maliyetinin altında fiyatlarla alındığını ve bu durumun üretimin sürdü­rülebilirliğini tehdit ettiğini bildiren Uçar, “Güncel verile­re nazaran, üreticiden kilo bazın­da alım fiyatları 160 ile 200 TL aralığında seyrederken, litre bazında fiyatlar 175 ile 225 TL aralığında bulunuyor. Meğer üretim maliyeti kilogram ba­şına 190 ile 220 TL’yi buluyor. Geçen yıla nazaran fiyatlarda yüz­de 20 ile 30 oranında düşüş gözlemleniyor. Ayrıyeten, dönem sonunda yaklaşık 200 bin ile 225 bin tonluk stok evresi bek­leniyor. Bu evre toplam üreti­min neredeyse yarısına karşı­lık geliyor” dedi.

İspanya’daki rekolte artışı beklentisi fiyatları etkileyecek

Buna rağmen ihracatın yal­nızca 75 bin ton düzeyinde kaldığını hatırlatan Uçar, ambalajlı ihracat oranı yüzde 30’un altında ka­lırken, dökme ihracat oranın hala yüzde 70’in üzerinde seyrettiğini açıkladı. Halbuki kelam konusu oranların tam ter­si olması gerektiğini belirten Uçar, “Önümüzdeki 2025- 2026 döneminde ise başta İs­panya olmak üzere dünya ge­nelinde yüksek rekolte bek­lentisi nedeniyle memleketler arası piyasalarda fiyatların daha da düşmesi öngörülüyor. Bu nedenle, Türkiye’deki üreti­cinin korunması ve eserin pahasını bulması için acil önlemler alınması kaçınıl­maz.

Özellikle lisanslı depo­culuk uygulaması, eser arzı­nın planlı biçimde iç piyasaya sunulmasına, fiyatların den­gelenmesine ve ihracatçının izlenebilir ve kaliteli esere kolay erişimine imkan sağla­yacak. Bu sistem tıpkı zaman­da piyasadaki spekülatif ha­reketlerin önlenmesinde de kritik rol oynayacak. Türki­ye’nin klâsik pahası olan zeytinyağında üretici korun­madan, ihracat sürdürülebi­lir hale getirilmeden ve de­ğer zinciri güçlendirilmeden kesimin büyümesi mümkün değil. Tüm yetkili kurumları üreticinin ve markalaşmanın yanında durmaya davet edi­yoruz” diye konuştu.

Sektörden 6 talep

1-Ambalajlı ihracata kilogram başına 2 ile 5 dolar ortasında devlet takviyesi verilmeli

2-Dökme zeytinyağı ihracatının yasaklanması yerine yıllık 150 bin tonluk üst hudut getirilmeli

3- Markalaşma ve tanıtım takviyeleri yüzde 50 oranında artırılmalı

4- Kooperatif ve KOBİ’lere yönelik düşük faizli ihracat kredileri sağlanmalı

5- Turquality ve Ur-Ge üzere programlarda zeytinyağı özelinde yeni kaynak tahsisi yapılmalı

6- Lisanslı depoculuk sistemi bir an evvel hayata geçirilmeli

Yurtdışı fiyatları 3,5 euro seviyesinde

Zeytinyağı piyasasında fiyatların düşük olduğunu ve her gün değiştiğini belirten Edremit Ticaret Odası Başkanı Ahmet Çetin, şu an bölgelerinde yemeklik zeytinyağının stokta litre başına 130 ile 150 lira ortalarda değiştiğini kaydetti. Düşük fiyatların üretici maliyetini karşılamadığına vurgu yapan Çetin, “Üretici elindeki yağı tutabildiği kadar tutmaya çalışıyor. Yeniden bilhassa yurt dışındaki euro bazındaki zeytinyağının fiyatları düşük olması nedeniyle ihracatçının maliyetini karşılamıyor.

Şu anda yurtdışı fiyatlar 3,5 eurolar civarında bulunuyor. Bu türlü olunca da ihracatta da bir tıkanıklık yaşanıyor. Bu yıl tam olarak sayı vermek güç fakat 150 ile 200 ton civarında bir stok zamanı olur üzere geliyor. 2026’da Türkiye’de zeytin daha az olacak. Genetiği gereği bir yıl var yılı, bir yıl yok yılı oluyor. Önümüzdeki sene fiyatlar artabilir. Tabi bu da yurt dışı piyasalarla bağlı” dedi.

“Üretici sofralık zeytine yönelecek”

Üreticilerin bilhassa hasat konusunda emekçi tutup hasat yapmak zorunda olduğuna vurgu yapan Çetin, burada da her yıl fiyatların yükseldiğine ve buna bağlı olarak bakım masraflarının de arttığına dikkat çekti. Zeytinyağı fiyatlarının toplama maliyetinin altında olduğunu tabir eden Çetin, “Böyle devam ederse üretici tane zeytine yönlenecek.

Yani zeytinyağından uzaklaşıp zeytini yeşil ve siyah zeytin olarak sofralık zeytine yönelecek. Aslında biraz da tarlaya geri dönmek zorundayız. Öte yandan Kuzey Ege’de yer alan 9 ticaret odası olarak lisanslı zeytinyağı deposu kurma teşebbüsümüz var. Zeytinyağı gerekli kimyasal ve duyusal tahlillerden geçip müdafaa koşullarına uygun tanklarda ve iklimlendirilmiş depolarda korunacak ve depolanacak. Bu birebir vakitte bir fiyat istikrarı de oluşturacak” dedi.