Yeni bir petrol krizi dünyayı tedirgin ediyor

İsrail ve İran ortasında gerçek­leşen karşılıklı telaffuzlar bir anda savaşa dönüştü. Ger­çekleşen taarruzlarda yüzlerce kişi hayatını kaybederken, füze misillemeleri devam ediyor. Bu gelişmeler yatırımcıların da ra­darına takılırken, çatışmaların ne kadar süreceğine ait be­lirsizlik fiyatlamaları etkiliyor.

Artan jeopolitik riskler bir sürü meçhullüğü de beraberinde geti­rirken, Hürmüz Boğazı’nın ka­panması ihtimali otoritelerin risk projeksiyonlarında dikkate alınmaya başladı. Bu olasılığın gerçeklemesi durumunda ima­lat sanayi başta olmak üzere bir­çok dalın etkilenmesi bekle­niyor. Analistler, petrol ve doğal gaz fiyatlarındaki muhtemel yükseliş ve artan jeopolitik belirsizlikle­rin enflasyonist baskı yaratarak temel makroekonomik gösterge­leri baskılayacağını söyledi.

Dünya petrolünün 3’te 1’i buradan geçiyor

Basra Körfezi’nin ağzında­ki dar bir su yolu olan Hürmüz Boğazı, Orta Doğu’daki petrol ve LNG üretimini Umman Deni­zi ve Hint Okyanusu üzerinden dünya pazarlarına bağlıyor. Ge­lişmeler dünya petrolünün yak­laşık 3’te 1’inin geçtiği Hürmüz Boğazı’nda sevkiyatların aksa­yabileceğine yönelik telaşları artırırken, mevzuya ait haber akışı piyasaların odağında bulu­nuyor. Analistler, petrol fiyatla­rındaki artışın eser maliyetleri­ni yükselteceği tasasını artır­dığını söyledi.

Varil fiyatlarında artış sürüyor

Geçen hafta Brent petrolün va­ril fiyatı İsrail ve İran ortasında devam eden hava hücumlarının tesiriyle haftayı yüzde 11,1 de­ğer çıkarıyla 73,7 dolar seviye­sinden tamamladı. Kelam konusu haftalık artış 3 Ekim 2022 hafta­sından bu yana en büyük hafta­lık artış olarak öne çıktı. Bu hafta petrol fiyatlarında gerileme öne çıksa da çatışmaların uzaması ve İran’ın mümkün boğaz kapatma ih­timali global iktisat aktörle­ri tarafından yakından izleniyor. Avrupa’da doğal gaz fiyatları İs­rail-İran tansiyonunun akabinde yeni haftaya yükseliş­le başladı. Avrupa’da derinliği en fazla olan Hollanda merkezli sa­nal doğal gaz ticaret noktası TTF’de, tem­muz vadeli kontrat­larda megavatsaat ba­şı gaz fiyatı yüzde 3,2 primle 39,1 avrodan alı­cı buluyor.

Ekonomik görünüm değişebilir

Almanya Merkez Ban­kası (Bundesbank) Baş­kanı Joachim Nagel, İs­rail ve İran ortasındaki savaşın başta petrol fiyat­ları olmak üzere olumsuz ekonomik sonuçları konusunda uyardı. Avrupa Merkez Banka­sı (ECB) İdare Kurulu Üyesi de olan Nagel Frankfurt Avro Fi­nans Tepesi’nde yaptığı konuş­mada Orta Doğu’daki çatışma­ların ekonomik tesirleri şimdi iddia edilemediğini belirterek, uzun vadeli ve önemli bir çatışma­nın ortaya çıkması halinde pet­rol fiyatlarında kıymetli artışların olabileceğini vurguladı.

Petrol fi­yatlarında jeopolitik riskler kay­naklı artışın devam etmesi ha­linde ekonomik görünümün de­ğişebileceği ve fiyatlar açısından bariz farkların ortaya çıkabi­leceği değerlendirmesinde bu­lundu. Analistler, petrol fiyatla­rının artışları dikkate alındığın­da 1973 Yom Kippur Savaşı, 1979 İran İhtilali, 1980 İran-Irak Sa­vaşı ve 1990 Körfez Savaşı’nın fiyatlamalarda kıymetli dönüm noktalarından olduğunu hatır­latarak, mümkün bir Hürmüz Boğa­zı krizinin Kovid-19 salgını son­rası toparlanma eğilimine giren global ekonomiyi sarsabileceği konusunda uyardı.

52 yıl evvel ambargonun makus sonuçları olmuştu

Petrol İhraç Eden Ülkeler Ör­gütüne (OPEC) üye Arap ülke­lerinin, 6 Ekim 1973’te başlayan Arap-İsrail Savaşı (Yom Kippur) sırasında Tel Aviv’e takviye ve­ren ABD ve kimi Avrupa ülkele­rine karşı uyguladığı petrol am­bargosunun büyük ekonomik tesirleri uzun yıllardır unutulma­dı. Mısır’ın 6 Ekim 1973’te İsra­il’e yaptığı atakla fitili ateş­lenen Yom Kippur Savaşı, İsra­il’in 1967’de patlak veren “6 Gün Savaşı”nda işgal ettiği topraklar­dan çekilmeyi kabul etmemesi üzerine başladı. Suriye ve Mı­sır’ın öncülük ettiği Arap ülkele­ri, İsrail’i 1967’de işgal ettiği Mı­sır’ın Sina Yarımadası ve Suriye toprağı Golan Tepeleri’nden çı­karmak istedi.

OPEC üyesi Arap ülkeleriyle Mısır ve Suriye’den oluşan Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Örgütü (OAPEC) üye­leri, Kuveyt’te toplanarak Fi­listin halkının yasal hakları gü­vence altına alınıncaya ve İsrail 1967’de işgal ettiği topraklardan geri çekilinceye kadar petrol am­bargosunu sürdürme kararı al­dı. OAPEC üyeleri, her ay petrol üretiminin yüzde 5 azaltılması­nı öngören ambargoyu 15 Ekim 1973’te duyurdu. Arap ülkeleri­nin uyguladığı ambargonun kı­sa vadede çarpıcı tesirleri oldu. Petrol fiyatlarının yaklaşık yüz­de 400 artması dünya ekonomi­lerini önemli biçimde etkiledi.

Petrolde yükseliş plastikte üretimi düşürür, fiyatları arttırır

Hürmüz Boğazı’nda yaşanan mümkün krizle ilgili DÜNYA Gazetesi’ne özel açıklamalarda bulunan Plastik Sanayicileri Federasyonu (PLASFED) Başkanı Ömer Karadeniz, “İran’ın Hürmüz Boğazı atılımıyla petrol fiyatlarının 100 doların üzerine çıkma mümkünlüğü, global tedarik zincirinde önemli kırılmalara yol açabilir. Petrol sırf bir güç kaynağı değil, tıpkı vakitte plastik dalının temel hammaddesi olan naftanın da ana bileşeni. Bu nedenle yaşanacak muhtemel artış, plastik hammaddelerinde ani ve sert maliyet yükselişlerine neden olacak.

Türkiye plastik kesimi büyük ölçüde ithalata dayalı hammaddeyle üretim yapıyor. Petrol fiyatlarındaki yükseliş, direkt üretim maliyetlerine yansıyacak; güç, lojistik ve hammadde masrafları önemli oranda artacak. Bu durum, bilhassa küçük ve orta ölçekli üreticilerimiz için büyük bir maliyet baskısı oluşturacak. Birebir vakitte, petrol fiyatlarındaki yükselişe paralel olarak artan lojistik maliyetler de kesin eser fiyatlarını kıymetli ölçüde üst çekecek. Taşıma, ambalajlama, güç ve dağıtım üzere süreçlerdeki bu maliyet artışı; üretici firmalarımızın kârlılığını azaltırken, eserlerin pazara erişim maliyetini de yükseltecek.

Bu durum, hem iç pazarda fiyat hassasiyeti yüksek olan tüketicilerin taleplerini olumsuz etkileyecek hem de ihracat pazarlarında Türk plastik kesiminin rekabet avantajını zayıflatacak. Sonuç olarak, üreticilerimiz hem maliyet baskısıyla hem de talep daralmasıyla karşı karşıya kalacak. Artan maliyetler direkt tüketiciye yansıyacak, bu da talep daralması ve esasen düşmüş olan üretimi daha da aşağılara çekecek. Mevcut tablo, plastik bölümünün sürdürülebilirliği açısından kıymetli bir tehdit oluştururken, yerli üretimin geliştirilmesi ve alternatif hammadde kaynaklarına yönelimin ne kadar hayati olduğunu bir defa daha ortaya koyuyor” dedi.

ABD ve Çin’den gelen zayıf talep üretimi düşürebilir

Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), bu yıla ait global petrol talebi artış öngörüsünü, yılın ikinci çeyreğinde dünyanın en çok petrol tüketen ülkeleri ABD ve Çin’den gelen zayıf talebi münasebet göstererek evvelki kestirimine nazaran günlük yaklaşık 21 bin varil düşürdü. IEA’nın Petrol Piyasası Raporu’na nazaran, global petrol talebinin bu yıl geçen yıla kıyasla günlük yaklaşık 720 bin varil artışla 103 milyon 760 bin varile ulaşması bekleniyor. Bir evvelki raporda bu artış günlük yaklaşık 741 bin varil olarak öngörülmüştü. Talebin OECD bölgesinde geçen yıla nazaran günlük 100 bin varil azalarak 45 milyon 570 bin varil, OECD dışı ülkelerde ise 820 bin varil artışla 58 milyon 190 bin varil olacağı hesaplanıyor. Global petrol talebinin gelecek yıl ise günlük 740 bin varil artışla 104 milyon 500 bin varil düzeyinde gerçekleşmesi bekleniyor.

Küresel arz 320 bin varil arttı

Rapora nazaran, global petrol arzı mayısta evvelki aya nazaran günlük yaklaşık 320 bin varil artarak 104 milyon 960 bin varile yükseldi. Bu periyotta, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütünün (OPEC) ham petrol arzı günlük yaklaşık 250 bin varil artarak 27 milyon 760 bin varil oldu. OPEC’in ham petrol dışındaki öbür konvansiyonel olmayan kaynak üretimi ise günlük 5 milyon 630 bin varil olarak kayıtlara geçti. Böylelikle OPEC’in toplam petrol arzı, geçen ay evvelki aya nazaran günlük yaklaşık 260 bin varil artışla günlük 33 milyon 390 bin varil oldu. OPEC dışı ülkelerin günlük petrol üretimi ise tıpkı devirde günlük yaklaşık 70 bin varil artışla 71 milyon 570 bin varil düzeyine ulaştı.

Bayraktar: İran’dan doğal gaz arzında külfet yok

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, doğal gaz arz güvenliğinde zahmet olmadığını belirterek “İran’dan gaz alıyoruz, petrol almıyoruz. Gazda da dert görmüyoruz” dedi. Bakan Bayraktar, Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde yapılan Kabine Toplantısı’nın akabinde yaptığı açıklamada, İsrail-İran çatışmasının, petrolün arzına yönelik olumsuz bir durum yaratabileceğini söyledi. Petrol fiyatlarında yükseliş olduğuna dikkati çeken Bayraktar, “Dünyadaki arzla alakalı bir olumsuz durum yaratması kelam konusu olabilir.

Zaten fiyatlar çabucak kendini gösterdi. Bir kesim üst çıkıyor. Daha da üst çıkabilir mi? Çıkabilir fakat arz tarafında biz bir sorun görmüyoruz” diye konuştu. Bakan Bayraktar, Türkiye’nin 2019’dan beri İran’dan rastgele bir petrol alımı yapmadığını belirterek “Basra çıkışlı, Hürmüz’ü geçerek Türkiye’ye gelen bir ham petrol tedariki var. Geçen yılki sayılara nazaran yüzde 20 civarında. Onu bir formda ikame etmemiz lazım” sözlerini kullandı. Bayraktar, Gabar petrolünün, Türkiye’nin muhtaçlığının yüzde 8’ini karşıladığını aktardı.