Sessiz tehlike: Gizli deprem hasarları

Hamide HANGÜL

İstanbul’da geçtiğimiz hafta meydana gelen 6,2’lik sarsıntının ardın­dan milyonlarca İstanbullu­nun aklında tekrar birebir soruyu uyandırdı: “Oturduğumuz bina sahiden sağlam mı?” Her ne kadar dışarıdan göz­le görülür bir ziyan oluşma­sa da zelzele sonrası bina­ların taşıyıcı sistemlerinde oluşabilecek mikro çatlak­lar ve iç hasarlar, uzun vade­de büyük riskler doğurabilir. Bilhassa taban etütleri ya­pılmadan, mühendislik hiz­metlerinden mahrum biçimde inşa edilen binalar, riski kat­lıyor. Uzmanlara nazaran dönü­şüm süreci yalnızca kişisel müracaatlarla değil, merkezi planlama ve kontrolle des­teklenmeli.

Çünkü sırf birkaç binanın yenilenme­si kâfi değil; tüm mahal­leler, altyapılarıyla birlik­te dönüşmeli. Aksi takdirde, yeni yapılan sağlam bir bi­na, yandaki zayıf yapı yıkıl­dığında yeniden büyük bir tehdit altına girebilir. Bu noktada oturduğunuz apartman, si­te ya da dairenizin sağlam­lık durumunu kamu ya da ye­rel idarelere başvurarak risk tespiti yaptırabilirsi­niz. Şayet oturduğunuz bina test sonucunda riskli çıkar­sa ve kentsel dönüşüme gir­mesi kaçınılmazsa burada da devlet dayanakları var.

Çev­re, Şehircilik ve İklim Deği­şikliği Bakanlığı tarafından, daha önce 700 bin TL olan hibe fiyatı 875 bin TL’ye, yi­ne 700 bin TL olan kredi kul­lanımı ise 875 bin TL’ye çı­kartıldı. Taşınma takviyesi ise 100 bin TL’den 125 bin TL’ye yükseltildi. Böylelikle İstan­bul’daki bir konutun dönüşümü için vatandaşlara sunulan takviye fiyatı, nakliye ile top­lam 1 milyon 875 bin TL’ye yükseldi. Meskenine risk tespiti yaptırmak isteyenle­rin nerelere başvura­bileceğini, hangi iş­lemlerden geçeceği ve dayanak meblağlarını si­zin için araştırdık.

“Bazıları sarsıntı olmasa da yıkılıyor”

Kentsel Dönüşüm Uzmanı Mimar Dr. Nihat Şen, deprem olmadan bile binaların yıkıldığını ya da hasar aldığının görüldüğüne işaret ederek, “Geçtiğimiz günlerde bir bina zelzele olmadan yıkıldı; bu da durumu ciddiyetle ele almamız gerektiğini gösteriyor. Bu zelzeleler, binalarda görülemeyen hasarları daha tehlikeli hale getirebilir. Daima olarak küçük zelzeleler oluyor ve bu küçük sarsıntılar binalarda hasar oluşturmuş olabilir. Bugünkü 6.2’lik zelzele de mevcut hasarları artırmış olabilir. Zelzele muhtemel bir doğal afet. Bu nedenle, binalarımızı inançlı hale getirmek için bir an evvel harekete geçmeliyiz. Kentsel dönüşüm çalışmalarına sürat vermek gerekiyor. Devletin eforlarının yanı sıra, tüm paydaşların iş birliği içinde hareket etmesi gerekir” diye konuştu.

Deprem öncesi ve sonrası, İstanbul’daki riskli binaların sayısının epeyce fazla olduğunu lisana getiren Şen, “1.5 milyon konutun 700 bininin dönüştürülmesi gerektiğini düşünüyorum. İvedilikle bu binaların güçlendirilmesi yahut yenilenmesi gerekiyor” daveti yaptı. Kentsel dönüşüm süreçlerinde vatandaşların, kendi haklarını bilmesi gerektiğinin altını çizen Nihat Şen, devletin, kentsel dönüşümde vatandaşlara çeşitli imkanlar sunduğunu, bunların başında toplam 1.8 milyon TL’ye yükseltilen dönüşüm takviyesine dikkat çekti.

Risk tespitinde iki seçenek var

1-Yaklaşık 1,5 milyon riskli konut bulunduğu İstanbul’da Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ekipleri, hasar tespit çalışmalarını ağır formda sürdürürken, vatandaşlar da risk tespiti yaptırabilir. Bir site, apartman ya da müstakil bir konutta oturuyorsanız, konutunuzun risk tespiti için önünüzde iki seçenek var.

2-Bina risk tespitinin birincisi, bilgi gayeli süratli taramalar. Kelam konusu testleri belediyeler, üniversiteler ve mühendislikle ilgili sivil toplum kuruluşları gerçekleştiriyor.

3-Bu testlerde karot alınmıyor lakin, çatlaklar, binanın yaşı, gereç kalitesi üzere risk derecesi ortaya konuluyor.

4-İstanbul Büyükşehir Belediyesi başta olmak üzere birden fazla belediye bu hizmeti fiyatsız sağlarken, binanın riskli çıkması durumunda kat sahiplerine dönüşüm ya da güçlendirme öneriliyor.

5-Bir başkası Etraf, Şehircilik ve İklim değişikliği Bakanlığı’nın lisans verdiği kuruluşlarca yapılan binaların risk tespitleri. Fakat bu seçenekte binanın riskli çıkması halinde 6306 sayılı yasa devreye girerek, 90 gün içinde binanın boşaltılması ve yıkıma giden süreç işliyor.

6-Bu kapsamda, lisans verilen özel firma ya da yetkili kamu kurumların listesine, csb. gov. tr adresinden ulaşmak mümkün. Site ya da apartmanda bir kişinin bile başvurması kâfi.

7-Kat maliklerinin masrafları üstlendiği riski yapı tespiti için öncelikle binadan karot örneği alınıyor, gerekirse taban etüdü yapılıyor. Daire başına maliyet ortalama 3 bin liradan başlıyor.

8-Binanın riskli çıkması durumunda sonuç lisanslı kuruluşça yönetime ve tapu müdürlüğüne bildirilerek, e-Devlet üzerinden bildirim yapılıyor ve yıkım kararı binada 15 gün asılı kalarak, dönüşüm süreci başlatılmış oluyor.

İstanbul’da 8 bin TL kira dayanağı veriliyor

Kentsel dönüşümde kira dayanağı de sağlanıyor. Vilayetlere nazaran değişen kira yardımı kat malikleri için İstanbul’da 8 bin lira, Ankara, Antalya, Bursa ve İzmir’de 6 bin 500 lira, öteki büyükşehirlerde 5 bin 500 lira, büyükşehir olmayan öteki vilayetlerde 4 bin 500 lira meblağında. Kat sahiplerine kira takviyesi 18 aya kadar sürüyor. Kiracılar için kentsel dönüşüm kira yardımı tek seferlik veriliyor. İstanbul için 16 bin TL, Ankara, Bursa, Antalya ve İzmir için 13 bin TL, öbür büyük kentlerde 11 bin TL, başka vilayetlerde 9 bin TL. Yani kiracılar için iki aylık kira tek seferde bir kez ödeniyor.

Adım adım ‘Yarısı Bizden’ kampanyası

Binada risk tespitiyle yıkım gerçekleştiğinde dönüşüm süreci de başlıyor. Kat sahipleri binanın yıkılıp tekrar imali için müteahhit seçiyor ve inşaat sürecini başlatıyor. Böylece finansal takviyeler de devreye giriyor.

Evini dönüştürmek isteyen vatandaşlara hibe, kredi ve taşınma yardımını kapsayan takviye ödemeleri yapılıyor. Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın, bu kapsamda İstanbul’da ‘Yarısı Bizden’ kampanyası var. Kampanya kapsamında, her bir bağımsız kısım için 875 bin TL hibe, 875 bin TL kredi sağlanıyor. Taşınma takviyesi de 125 bin TL. Böylece toplamda 1 milyon 875 bin TL dayanak veriliyor. İş yerleri için de 437 bin 500 TL hibe, 437 bin 500 TL kredi, 125 bin TL’de nakliye takviyesi var. Toplam da 1 milyon TL dayanak kelam konusu. İstanbul’un 39 ilçesindeki tüm riskli yapı sahipleri kampanyadan yararlanabiliyor. Kredi ödemeleri, yapı ruhsatının alınmasından 2 yıl sonra başlıyor. Birinci yıl rastgele bir faiz uygulanmıyor, sonraki yıllarda güncellemeler sırf TÜFE oranının yarısı kadar yapılıyor. Kampanyaya e-devlet üzerinden müracaat yapılabiliyor. Bakanlık bilgilerine nazaran, İstanbul’da 21 bin mesken ve iş yerinin Yarısı Bizden ile inşası sürüyor. 41 bin konut için de proje süreci devam ediyor.