Pestisit testlerine taban fiyat geldi: İhracatçılar ne yapacak?

Mehmet Hanifi GÜLEL

İhracattan geri dönen kuru­yemiş, yaş meyve ve sebze­lerde pestisit hadiselerin ar­kasında fiyat krizi çıktı. Yurt dı­şından pestisit nedeniyle dönen eserlerin sayısının artmasıyla Tarım ve Orman Bakanlığı da ha­rekete geçmişti.

Bakanlık tara­fından Resmi Gazete’de 1 Ağus­tos 2024’te yayımlanan Besin Denetim Laboratuvarları Yönet­meliğinde Değişiklik Yapılması­na Dair Yönetmeliğin 13 madde­sinde “Özel besin denetim labora­tuvarları özel istek tahlillerinde Bakanlıkça belirlenen tahlil üc­retlerinden daha düşük bir fiyat­tan tahlil hizmeti veremezler” ibaresi yer aldı. Yeni yönetmen­likle 24 aydır artırım yapılmıyordu ve tek test fiyatı bin 768 lira 50 kuruşa yapılıyordu. Yeni yönet­melikle test fiyatı bin 800 liraya çıkarıldı ve taban fiyat zorunlu­luğu getirildi. Yeni fiyat ikili pes­tisit test için 3 bin 600 lira + KDV 4 bin 200 olarak belirlendi.

Yeni taban fiyatın ihracatçılar tarafından fazla bulunduğunu ve kabul etmediklerini kayde­den laboratuvar dalı temsil­cileri, bakanlığa fiyatın düşürül­mesi istikametinde baskı yapıldığı­nı belirtiyorlar. Test fiyatlarına 24 ay artırım yapılmadığına dikkat çeken temsilciler, yeni taban fi­yatın 1 Şubat itibariyle geçerli olacağını aktarıyorlar. İhracat­çıların yaptırdığı test fiyatının yüzde 50’sini de devletten geri aldığına vurgu yapan temsilci­ler, “2022 yılında aygıt başına yapılan test fiyatı 760 liraydı.

İki test ile yaklaşık 600 farklı etken bakılıyor. 2022’nin Temmuz ayında bir artırımla bin 140 lira, 2023’te 2 bin 52 liraya çıkarıldı ancak sonra ihracatçıların baskı­sıyla tekrar bin 140 liraya düşü­rüldü. Bakanlık yeni fiyat için iki farklı derneğe ve kendi ünitesine de test maliyet araştırması yap­tı. Bakanlık iki aygıtta 6 bin 400 lira maliyet çıkardı. Bakanlık şu an bunu bize 3600 liraya yapın diyor. Lakin ihracatçılar bunun­la da yetinmiyor ve bu fiyatı çok yüksek buluyorlar. İhracatçı bir­likleri bunu aşağıya düşürmek istiyorlar. Halbuki laboratuvarlar şu an ziyanına test yapıyor” ifa­delerini kullandılar.

“500 liraya tahlil yapılması mümkün değil”

Laboratuvarların bir resmi istek ve bir de özel istek ayağı­nın olduğunu belirten temsil­ciler, resmi istek ayağında dev­letin kendilerine laboratuvara gönderdiği numunelerin oluş­turduğunu ilettiler. Kelam konusu numunelerin ihracat numune­leri olduğunu aktaran temsilci­ler, özel istekler ise üreticilerin laboratuvarlarla mutabakatı ve bir fiyat pazarlığı sonucunda test yapması olduğunu söz et­tiler.

Laboratuvarların son iki üç yıl hariç öncesinde yeterin­ce denetlenmemesi ve başıboş bırakılması nedeniyle burada çok büyük sorunların oldu­ğuna vurgu yapan temsilciler, “1 Ağustos’tan itibaren bizim yö­netmenliğimiz değişti. Biz ba­kanlığın yayımladığı yönetmen­lik ve mevzuat çerçevesinde hareket ediyoruz.

Yönetmen­lik artık taban fiyat uygulaması getirdi. Taban fiyat uygulaması ihracatçının işine gelmiyor. Es­kiden 300-500 liraya çok ucuza tahlili yaptığını söyleyen labo­ratuvarlar var. Artık bu labora­tuvar esasen bilinen laboratuvar ve sorunlu olanlar. Burada bu tahlilin 500 liraya yapılması mümkün değil. Paçal biçimde 10 tane numuneyi 1 numune yapar ve risk alır ya da hiç çalışmaz. Bakanlıkta bu berbat durumdan kurtulmak için yanlışsız bir poli­tika izledi. Taban fiyata geçildi. Artık ihracatçılar taban fiyatı kırmak istiyorlar.

Kırmak iste­dikleri taban fiyatın nedeni ise özel laboratuvarlar manipülas­yona açık olması. İhracatçılar laboratuvar üzerindeki gücünü kaybetmek istemiyor. 2024’te besin ihracatımız 36,2 milyar do­lar lakin bunun binde 1’i tahlil için verilmiyor. Aslında gider­ler içinde tahlil testleri çok bü­yük bir maliyet değil. Çok sayıda tahlil yaptıran bir üretici için bir girdi oluşturur ancak sonuçta ticareti bunu hesaplayarak yap­maları lazım” açıklamasında bulundular.

Yurt dışında maliyet 200 doları buluyor

İhracatçıların eski alışkanlık­larıyla işi götürmeye çalıştıkla­rını ve şimdiye kadar da başarılı olduklarını söz eden temsilci­ler, yeni devirde ikili pestisit testi için Bakanlığın firmalara gönderdiği numenlerin 3600 lira + KDV olarak yapılacağını aktarıyorlar.

Diğer yandan ,söz konusu tahlillerin yurt dışın­da ortalama 100 dolar civarın­da maliyeti olduğunu kaydeden temsilciler, şayet limit kıymeti is­tenmesi halinde fiyatın 150 do­lara çıktığını ve birde 3-4 saat içinde süratli test istenirse 200 dolara yaklaştığını vurguluyor­lar. İhracatçılar ise yeni yönet­menliği kaldırın, tekrar eski uy­gulamaya dönün diyor” şeklin­de konuştular.

Türkiye’de 102 laboratuvar

Yurt dışına gönderilen ürün­lerde son 3 ayda pestisit vakala­rında artış olduğunu söz eden temsilciler, kelam konusu artışın nedeninin ise “manken numune” kullanılmasından kaynaklandı­ğını iletiyorlar. Ege ve Akdeniz Bölgesi’nden yapılan yaş meyve zerzevat ihracatında pestisitin çık­tığını belirten temsilciler, “Tür­kiye’de 102 laboratuvar. Bu pes­tisit işi yalnızca kıyı bölgelerinde­ki laboratuvar ilgileniyor.

Yapılan testlerin yüzde 30’undan fazla­sında pestisit çıkıyor. Yurt içinde satışa sunulan eserlerde tahlil yapılmıyor. O yüzden laboratuvar kapasitesi değerli. Bu aygıtlarda bir set olarak 24 saatte maksi­mum 48 numune bakabiliyor. Bir de 500 tane etkeni bulunan pik­lere bakılıyor. Şayet tekrar geriye dönerseniz test sayısı 30’a düşer. Müspet bir sonuç çıkıldığında ta­kar bakılıyor. Burada laboratu­varların elindeki aygıt parkı ile günlük ne kadar numune baktığı da belirlenmeli” diyorlar

Bu hususta bir savaş açılma­sı, ihracatçıya ve üreticiye eği­tim verilmesi gerektiğini belir­ten temsilciler, burada işi orga­nize edenlerin “manken” denilen numune kullandıklarına dikkat çekiyorlar.

Yurt dışına gönderi­lirken bile pak numuneyi ver­diklerini lakin içinde pestisit olan eserlerin gönderildiğini ileten temsilciler, “Türkiye’deki sonuç­lara bakıyorsun pak lakin Av­rupa’ya gidince pestisitli çıkıyor. Zira verdikleri numune ‘man­ken numune’ çalışıldı. Pak ol­duğunu bildikleri numuneyi ve­riyorlar. Bir laboratuvar firması 2024’te tek başına 115 bin adet tahlil yapmış. Bakanlık, ağus­tos ayında kontrole gitti.

115 bin adet yapan laboratuvarda yetkili kişi ve tahlili yapacak adam yok. 115 bin adeti bir müdür bile im­zalayamaz. Her gün 6 saatini sa­dece bilgisayar başında geçirme­si lazım. Yeni direktörlükle hem çürükler ayıklanacak hem ihra­catta olumlu yansıyacak. Bu ko­nuda soruşturma da taklit tağşiş yapanlara raporu kimlerin verdi­ğini soruşturmasıyla başladı” id­diasında bulundular.

Kuru incir konusunda ürün­lerin ihracattan dönmesiyle Ba­kanlık, Aydın Ticaret Odası bün­yesinde yer alan laboratuvarı ya kapatılmasını ya da TARİŞ’e sa­tılmasını talep ettiğini sav eden temsilciler, “Laboratuvar ihra­catçıların, o yüzden patladı. İh­racatçılar da biz laboratuvarı sat­mak istemediklerini ortak olun­masını talep ettiler. İhracattan dönen incirlerdeki aflatoksinle­rin birçok oradan çıktı” dediler.

“Devlet iç denetimler için bütçe ayırmalı”

Sorunun tahlili için ise tem­silciler, şu teklifte bulunuyor­lar; birincisi Tarım ve Orman Ba­kanlığı eğitim ıslahatı ile çiftçi­yi eğitmesi ve pestisit satışlarını denetim altına alması lazım. İkin­cisi özel besin denetim laboratuvar iç denetimde kullanılması ve dev­let bütçesinin bunu karşılaması gerekiyor. Öteki yandan uzun sü­rede sıhhat faturasını da şişire­cek. Üçüncüsü ise özel istek ürün­lerinde numuneler bakanlıkta toplanacak ve kendisi dağıtacak” açıklamasında bulundular.

İç pazarda pestisit oranı yüzde 35’lerde

Kendilerine iç pazardan alınan numunelerin geldiğini ve eserlerde pestisit bulunduğunu kaydeden kesim temsilcileri, aldıkları 30 numunenin yüzde 35’inde 10 katından fazla pestisit tespit ettiklerini aktardılar. 115 bin test yapan laboratuvarla zincir marketlerin de çalıştığına değinen temsilciler, laboratuvar gidiyor marketin rafından eser alıyor ve test ediyor. Berbat bir şey çıkıyorsa ne süreç yapıldığına dair bir bilgilerin olmadığını söz ediyorlar. Temsilciler, kelam konusu laboratuvarın Türkiye’deki bütün zincir marketlerin operasyonlarını tek başına yönettiğini de öne sürüyorlar.