NATO’nun 76’ncı yıl dönümü: İttifakın geleceği ne olacak?

4 Nisan 2024’te, NATO’nun kuruluşunun 75. yıl dönü­mü kutlandı. 1949’da im­zalanan Kuzey Atlantik Antlaş­ması’nın yıldönümünde atmos­fer epey iyimserdi. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un tabiriyle, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, “beyin mevti gerçekleşmiş NATO’yu” yeni­den canlandırmış. Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya katılması da ittifakın kuzey kanadını önem­li ölçüde güçlendirmişti.

ABD Kongresi’nin Ukrayna’ya veri­lecek yeni yardım paketini askı­ya almasına ve o devir lider adayı olan, şimdiki ABD Başka­nı Donald Trump’ın seçim kam­panyasında ABD’nin “bedavacı” olarak tanımladığı müttefiklere karşı taahhütlerini sorgulama­sına karşın, NATO “Trump’a karşı dayanıklı” görünüyordu.

Yaz aylarında Washington’da düzenlenen zirvede müttefikler transatlantik birliği yine te­yit etti ve Ukrayna’ya yardımla­rı koordine edecek yeni bir NA­TO komutanlığı, Almanya’nın Wiesbaden kentindeki ABD üs­sünde faaliyete geçti.

Transatlantik çatlaklar derinleşiyor

Ancak sırf bir yıl sonra, 4 Nisan 2025’te, her şey büsbütün değişmiş durumda. Yeni Trump idaresinin telaffuz ve politika­ları, ABD›nin Avrupa›yı savunma taahhüdüne olan inancı sarsmış görünüyor. Yapılan son bir anke­te nazaran, Avrupalıların çoğunluğu Trump’ı artık Avrupa’nın müt­tefikinden çok “düşmanı” olarak görüyor. Avrupa’nın ABD dayanağı olmadan kendi güvenliğini sağla­ma ihtimali gündeme gelmiş du­rumda. NATO’nun geleceği ise belirsizleşiyor.

Göreve başladıktan birkaç haf­ta sonra Trump, ABD’nin Uk­rayna siyasetini büsbütün de­ğiştirdi ve Rusya ile görüşmele­re başladı. Bu görüşmelerde ise Kremlin’in taleplerinin birçoklarını kabul etti ve Ukrayna’yı müzake­reye zorlamak için, sağladığı yar­dım ve istihbaratı bir hafta sürey­le kesti. Artık Ukrayna ya ken­disi için olumsuz şartlar içeren bir ateşkes muahedesini imzala­yacak ya da ABD dayanağını tama­men kaybedecek.

Ukrayna’dan farklı olarak, di­ğer Avrupa ülkeleri ABD’ye NA­TO Antlaşması’nın 5. hususu ile bağlı ve bir üyeye yapılan sal­dırı tüm ittifaka yapılmış sayılı­yor. Fakat artık karşılıklı anlaş­malara yönelik inanç sarsılmış durumda ve Avrupalıların aklın­da tek bir soru var: “Acaba sıra­daki biz miyiz?” Trump ve grubu klâsik NATO müttefiklerini açıkça eleştirerek onları “beda­vacı” ve daima “kurtarılması ge­reken” ülkeler olarak tanımlıyor.

ABD’nin NATO’ya olan taahhüdü artık savunma harcamalarının artırılması yahut ABD lehine tica­ret siyasetlerinin benimsenme­si üzere kurallara bağlanabilir. Böy­lece savunma, artık müttefikle­rin satın almak zorunda kaldığı bir “ürün” haline dönüşebilir.

ABD’nin kimi talepleri aslın­da savunma harcaması yükünün paylaşımı prensibinin daha gelişmiş bir versiyonu olarak yorumlana­bilir. ABD Savunma Bakanı Pe­te Hegseth’e göre, ülkesi, Çin ve iç güvenlik üzere bahislere odakla­nırken, Avrupa kendi kıtasındaki klâsik caydırıcılığın sorum­luluğunu üstlenmeli. Bu yük pay­laşımı fikri aslında evvelki ABD idarelerinin de desteklediği uzun vadeli bir trend. Başka müt­tefikler, savunma harcamalarını artırarak ve NATO içinde daha fazla sorumluluk alarak bu hede­fe takviye verebilir.

Fakat ABD’nin bu taleplerini, Trump idaresinin söylemle­rinde yer alan öteki tehditkar un­surlardan ayırmak sıkıntı. Trump’ın Grönland (Danimarka toprağı) ve Kanada’yı ilhak etmekle ilgi­li daima lisana getirdiği tezler, ABD’nin en yakın müttefikleri­nin toprak bütünlüğüne yöne­lik direkt tehdit oluşturuyor.

ABD’nin Orta Doğu Özel Temsil­cisi Steve Witkoff’un “Rusya Av­rupa için tehdit değil” açıklaması ve Washington’un Kremlin’e yö­nelik siber taarruz operasyonla­rını durdurmayı ve yaptırımla­rı kaldırmayı düşündüğüne da­ir belirtiler, ABD’nin savunmasız durumdaki Avrupalı müttefikle­ri korumak yerine Putin’le Avru­pa’nın aleyhine bir uzlaşma yolu­na gidebileceğini düşündürüyor.

Tüm bu gelişmeler NATO’nun caydırıcılık gücüne ziyan veriyor. ABD’nin Avrupa’yı terk etmek gi­bi açık bir niyeti olmasa bile, Rus­ya üzere rakipler bu güvensizlik or­tamını NATO’yu daha da zayıflat­mak için kullanabilir. NATO’nun stratejik konsepti, transatlantik bağı caydırıcılığın temel ögesi olarak vurguluyor. Bugün bu te­mel önemli biçimde çatırdıyor.

Ordular bütünleşik durumda

NATO’nun yalnızca siyasi bir ittifak olmadığını, birebir vakitte 32 ülke ordusunu kapsayan, birbiriyle entegre bir askeri yapılanma olduğunu vurgulayan Avrupa Birliği Güvenlik Çalışmaları Enstitüsü (EUISS) Araştırmacısı Dr. Giuseppe Spatafora, “Başka hiçbir ittifak, NATO’nun sahip olduğu düzeyde kurumsallaşmış değil.

Müttefikler savunma planlarını birlikte oluşturuyor, kuvvet yapılarını birlikte geliştiriyor ve ortak komuta altında eğitim ve tatbikatlar yapıyorlar. NATO’nun komuta yapısı her ne kadar ABD’ye (üsler, lojistik dayanak ve SACEUR üzere değerli komutanlık durumları açısından) ağır formda bağlı olsa da, Avrupa orduları da bu sistem içinde hayli bütünleşik durumda” dedi.

Siyasi kararlılık, muvaffakiyet getirebilir

NATO’nun varlığını sürdürebilmesi için yapılabilecek en âlâ şey, ittifakı ABD’ye daha az bağımlı hale getirmek diyen Avrupa Birliği Güvenlik Çalışmaları Enstitüsü (EUISS) Araştırmacısı Dr. Giuseppe Spatafora şöyle devam etti: “Avrupa ülkeleri ve Kanada, savunma yükünün daha büyük kısmını üstlenerek ve vakitle ABD’ye bağımlı ögelerin yerini alabilecek Avrupa merkezli savunma kapasiteleri geliştirerek, önemli yatırımlar ve siyasi kararlılık ile birlikte bunu başarabilir.

Avrupa Komitesi tarafından başlatılan ReArm Europe – Readiness 2030 teşebbüsü, yaklaşık 800 milyar euroluk bir kaynak yaratarak, Avrupa ülkelerine kendi savunma kapasitelerini artırma ve güçlü bir caydırıcılık oluşturma fırsatı sunuyor.”

NATO’nun işleyişi engellenebilir

Fakat bu teşebbüslerin de bütün meseleleri çözemeyebileceğini söyleyen Avrupa Birliği Güvenlik Çalışmaları Enstitüsü (EUISS) Araştırmacısı Dr. Giuseppe Spatafora, “Eğer Trump sahiden NATO’yu parçalamak isterse bunu yapma kapasitesine sahip. 2023 yılında Kongre tarafından kabul edilen, NATO’dan çekilmeyi Senato ya da Kongre kararına bağlayan yasa, ABD liderinin NATO’dan tek taraflı olarak çekilmesini zorlaştırıyor. Fakat Trump, ittifak içinde kalarak ve birtakım müttefiklerle çatışma yaşayarak NATO’nun işleyişini önemli formda engelleyebilir. Bu senaryo tahminen en yüksek ihtimal olmayabilir, lakin artık imkansız da değil” değerlendirmesinde bulundu.