Müzakerelerin önü tıkandı, anlaşma yeni baharlara kaldı

Başak Işık GÖKÇAM

İnsan sıhhati ve etraf üze­rinde büyük risk oluştu­ran plastik krizi şiddetle­nip, hiç olmadığı kadar büyü­dü. Bu büyüme, ekosistemin kendi istikrarını muhafaza ka­pasitesini aşma noktasına ulaştı. Hesaplamalara gö­re yıllık plastik üretimi 450 milyon tonu geçerken, gü­nümüze kadar üretilen plas­tik ölçüsü ise 12 milyar tonu buldu. Ve bugüne kadar üreti­len milyarlarca tonluk plasti­ğin sırf yüzde 9’u geri dö­nüştü.

Geri kalan ise kısa sü­reli kullanımların akabinde atık haline gelerek ya etrafa karıştı ya da yanlış atık yöne­timi uygulamaları sonucun­da farklı formlara dönüştü. Ve plastikteki bu çok üretim, hem çevreyi hem de insan sıhhatini tehdit eden esas ögelerden biri haline geldi.

Plastik krizi bu kadar bü­yürken plastik endüstrisi­nin planı ise önümüzdeki 20 yılda plastik üretimini üç kat artırmak. Buna karşılık en­düstriyi bekleyen tehdit ise Plastik Muahedesi. Müzake­releri devam eden anlaşma­nın önündeki mani ise plas­tik endüstrisi…2024 yılında Güney Kore’nin Busan ken­tinde gerçekleşen müzake­relerin, 2025 yılının başında imzalanması bekleniyordu.

Fakat mutabakat gelecek baha­ra kaldı. Plastik üreten dev­let ve şirketlerin anlaşma­yı önlemeye yönelik uğraşları nedeniyle tıkandığını belir­ten Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Deniz Bi­yolojisi alanında çalışmalar yürüten Prof. Dr. Sedat Gün­doğdu, “Anlaşmanın imza­lanması, Suudi Arabistan’ın başını çektiği bir küme ülke­nin ayak diretmesi nedeniy­le sonuç bulamadı ve yeni seneye kaldı.

Anlaşma met­ninin son haline getirilmesi 2025’teki bir sonraki toplan­tıya ertelendi. Lakin kuvvetli adımlar talep eden ülkelerin de uğraşı sürüyor. Za­yıf bir muahedenin kabul edil­memiş olması, daha güçlü bir metin üzerinde uzlaşmanın mümkün olabileceğine işaret ediyor” dedi.

Plastik sanayisi yıllardır amaç şaşırtıyor

Plastik üretimini kısıtlaya­cak global bir muahedenin müzakere edildiği bugünle­re varmanın pek da kolay ol­madığını söyleyen Gündoğ­du, “Plastik kirliliği ile ilgi­li birinci çalışmaların yapıldığı 1970’lerde de, çalışmaların sayısının on binleri buldu­ğu 2010 sonrası periyotta de ana telaffuz; plastik krizinin atık idaresi üzere ‘havza altı’ olarak nitelendirilen (ya­ni sorunu önlemeye değil, oluşmasına müsaade ettikten sonra yönetmeye yönelik) yöntemler­le çözülebileceğiydi.

Hatta plastiğin insan sıhhati üze­rine olan tesirlerinin araş­tırılarak mikroplastiklerin insan bedenindeki varlığı­nın birinci sefer ortaya konulduğu 2020’lere kadar, değeri ken­dinden menkul deniz bilim­cileri, plastik kirliliği ve etki­lerine dair araştırma proje­lerine verilen takviyelerden şikâyet ediyor ve plastik kir­liliğinin o kadar da değerli bir sorun olmadığını tabir edebi­liyorlardı.

Plastik Anlaşma­sı müzakereleri, işte bu duru­mun sürdürülebilir olmadığı­nın farkındalığıyla başlatıldı. Hakikaten karşı karşıya olduğu­muz bu büyük meseleye karşın plastik sanayisi, önümüz­deki 20 yılda üretimini üç kat artırarak yılda 1,5 milyar tona çıkarmayı hedefliyor. Bu ihti­mal, bugün bile yönetileme­yen kirlilik probleminin daha da büyüyeceğine işaret edi­yor” tabirlerinde bulundu.

Müzakereleri tıkama eforları birinci günden başladı

Kasım ayının sonunda Bu­san’da gerçekleşen müzake­relere, plastik sanayisinin sabotaj teşebbüslerinin damga vurduğunu belirten Gündoğ­du, ‘‘Plastik sanayisi dendi­ğinde akla sırf şirketler gelmemeli; birtakım durumlarda şirketlerin devletleri tem­sil ettiğini unutmamak ge­rekiyor. Bu çerçevede birinci ak­la gelenler; Çin, İran, Rusya, Suudi Arabistan üzere devlet­ler ve sahip oldukları şirket­ler. Bu ‘benzer düşünen’ ülke­ler kümesi, Anlaşma’nın etkisiz olması ve ana omurgasını istekli faaliyetlerin oluş­turması için yo­ğun gayret harcıyor.

Bunların yanı sı­ra ABD de, daha evvel plastik üretiminin azaltılmasını des­tekleyen tavrını, iktidar değişiminden kısa müddet sonra değiştirdi. Misal düşünen ül­kelerin müzakereleri tıkama­ya yönelik birinci önerisi, toplan­tının birinci gününde gerçekleşti. Her ne kadar kabul edilmemiş olsa da, bu teklifin yapılmış olması dahi, toplantının ne­den muvaffakiyetle sonuçlanama­dığına dair çok şey anlatıyor” değerlendirmesinde bulundu.

Türkiye müzakerede sessiz kaldı

Müzakerelerin ikinci günüyle birlikte, plastik üretimini azaltmaya ve plastiğin tüm hayat döngüsünü dikkate alacak bir yaklaşıma yönelik güçlü türel yükümlülükler talep eden ülkelerin sesinin daha fazla duyulduğunu söyleyen Prof. Dr. Sedat Gündoğdu, “Panama, Kolombiya, İsviçre ve Avrupa Birliği, plastik kirliliği krizinin aciliyetini vurgulayarak daha süratli ve tesirli müzakereler için davette bulundular.

Son genel heyet toplantısında Ruanda 85 ülke ismine, Meksika ise 95 ülke ismine güçlü açıklamalar yaptı. Çeşitli nedenlerle Türkiye’nin hali ise rastgele bir kümeye katılmamak tarafında. Kıymetli yalnızlık tercihinde bulunan Türkiye, rastgele bir uzmanlık takviyesine bile muhtaçlık duymadan, epey düşük profille müzakerelere iştirak sağladı. Kıyıları tehdit altında olan Türkiye, müzakerede sessiz kaldı” diye konuştu.

Yasal yaptırım için Plastik Mutabakatı kararı

Endüstrinin üretim amaçlarının sürdürülebilir olmayışı nedeniyle Birleşmiş Milletler üye devletleri, Şubat 2022’de Kenya’nın Nairobi kentinde bir ortaya geldi. Plastik kirliliğinin ana nedeni olan plastik üretimini de kapsayacak, yasal yaptırımları olan bir mutabakatın hazırlanması için fikir birliğine vardıkları mukavelenin yayınlanması kararı verildi.