Mahfi Eğilmez ticaret savaşını değerlendirdi: Herkesin kaybedeceği oyun
İktisatçı Mahfi Eğilmez ferdî blog sitesinde ABD’nin tüm dünyaya uyguladığı yeni vergi tarifeleriyle ilgili yazı kaleme aldı. Savaşın kazananın olmayacağını belirten Eğilmez, şu değerlendirmeyi yaptı:
Satranç ya da tavla üzere iki kişilik oyunlarda bir kazanan varsa kesinlikle bir de kaybeden vardır. Poker üzere ikiden çok kişinin oynadığı oyunlarda kazanan sayısı artmaz, kaybeden sayısı artar. Futbol, basketbol, voleybol üzere oyunlarda çok kişi kazanmış üzere görünse de gerçekte bir kadro kazanır bir grup kaybeder. Herkesin kaybettiği bir oyun yoktur. Lakin bilgisayara karşı oynanıp da kaybedilen oyunlarda oyuncular kaybeder ve bilgisayar kazanmış olur.
Ekonomide, farklı sonuçlar kelam konusu olabilir. Örneğin fiyatlarda indirim yapan bir satıcı indirim sonrası çok daha fazla mal satarak her bir maldan daha az lakin toplamda daha büyük yarar elde ederken tüketiciler de zihinlerinde oluşan fiyattan daha ucuza aldıkları için yararlı çıkabilirler (tüketici rantı.) Böylelikle herkes kazanmış olur. Ya da fiyatlarını astronomik bir biçimde artıran bir satıcı, sattığı maldan çok kazansa da toplam satışları düşeceği için eskiye nazaran daha az toplam yarar elde eder. Bu malları alan tüketiciler de eskiye nazaran çok daha fazla para ödeyecekleri için onlar da kaybeder. Bu durumda herkes kaybetmiş olur. Soğuk savaş, ABD ve Sovyetler Birliği’nin nükleer güce sahip olmaları nedeniyle iki tarafı da gerçek bir savaşa girmekten alıkoyan bir ortamdı. Taraflardan birisi nükleer güç kullansa öteki de kullanacak ve yalnız ikisi değil bütün dünya kaybedecekti. İki tarafın da yararlı çıkmasını sağlayan şey tuhaf biçimde nükleer güç sahipliğiydi ve iki taraf da bu gücün kullanılmasının dünyanın sonunu getireceğinin şuurundaydı.
Ticaret savaşları taraflardan birisinin ya da iki tarafın birden ithalatı engelleme gücünü kullanmasına dayanıyor. Bu engellemenin en nazik formu kur savaşları yoluyla en sert biçimi de gümrük vergileri ve kotalar yoluyla yapılanıdır. Kur savaşları bir müddettir yürütülüyordu. Artık Trump’ın başlattığı gümrük vergilerine dayalı ticaret savaşları devrine girmiş bulunuyoruz. Bu savaş, sırf ABD ve Çin ortasında olsa kazanan bir ülke kaybeden bir ülke olacak ya da ikisi de kaybedecekti. Ne var ki Trump’ın aldığı ithalat kısıtlayıcı tedbirler sırf Çin’e değil bütün dünyaya karşı oldu. Şimdilik misilleme yapan sadece Çin, fakat başta AB olmak üzere öbür ülkelerin kimileri da misilleme yapmaya hazırlanıyor.
Üretimin, dünyanın her yerinden çeşitli bileşenlerin bir ortaya getirilerek yapıldığı bir dünyada ticaret savaşlarının kazananı olmaz. ABD markaları içinde dünyaca en tanınmış markalardan birisi olan Iphone’u örnek olarak alalım. Iphone’da yer alan modülleri üreten çok sayıda ülkede çok sayıda şirket var. ABD’li Apple şirketi, Iphone’un dizaynını, yazılımını ve birtakım kesimlerini üretiyor, gerisini ortalarında Almanya, Güney Kore, Çin, Japonya, İsviçre, Tayvan’ın da yer aldığı öbür ülkelerdeki şirketlere yaptırıyor. Bu kadar farklı ülkede farklı şirketlerin ürettiği kesimler Çin, Tayland, Malezya, Çek Cumhuriyeti, Güney Kore, Singapur, Filipinler üzere ülkelerdeki Iphone üretim ünitelerinde bir ortaya getirilerek telefonlar üretiliyor. En büyük üretim Çin’de yapılıyor. Bu kadar farklı yerde üretim ve montaj yapılmasının ekonomik nedeni o kesimlerin en ucuza oralarda yapılabilmesi.
Böylesine globalleşmiş bir üretim yapısı varken gümrük vergilerini artırdığınızda eserin fiyatı da artacak demektir. Trump’ın gümrük vergileri getirerek yapmak istediği şey dünyanın her tarafına dağılmış bulunan bu üretimi ABD’de toplamak. Gümrük tarifeleri bu eserlerin çok daha değerliye mal olmasına yol açacak, böylelikle modülleri üreten ülkelerin düşük fiyat avantajı kaybolacak ve bunları ABD’de üretmek ekonomik hale gelecek. Modüller ABD’de üretilir hale gelince ABD hem daha fazla istihdam yaratacak hem de daha fazla katma kıymet içeride kalmış olacak. Halbuki bu türlü bir şey gerçekleşirse Iphone, tüm kesimleri ABD’de daha değerliye üretilen ve münasebetiyle daha değerliye üretilen ve satılan bir eser olacak. Zira ABD, gerek personellik fiyatları gerekse üretim girdilerinin fiyatları açısından Uzakdoğu ülkeleriyle karşılaştırılamayacak kadar kıymetli bir ülke. Trump’ın bu hayali gerçekleşirse Iphone çok daha değerliye üretilir hale geleceği için satış fiyatı da katlanacak. Bu defa daha düşük fiyatlı rakip cep telefonları piyasayı ele geçirecek ve Iphone’un satışları düşecek. Rakip cep telefonları da talep arttıkça kalitelerini ve fiyatlarını yükseltecekler. Iphone üzere pek çok örnek verebiliriz. Sadece ABD’nin üretimi değil öbür ülkelerin çeşitli mallar üretiminde de emsal durumlar olduğu için onlar da gümrük vergilerinden olumsuz etkilenerek fiyatlarını artıracaklar. Sonuçta mal piyasalarında geçerli fiyat istikrarları çok daha yüksek seviyelere taşınacak üretici de tüketici de kaybedecek.
Daha yüksek refah için globalleşme sloganıyla çıkılan yolda tam aksisi bir basamağa gelmiş durumdayız.
