İlk çeyrekte yüksek bütçe açığı

NAKİ BAKIR

Küresel ticaret savaşları ve iç siyasi tansiyonla ar­tan kırılganlık sürecin­de iktisat idaresi “sıkı para” siyasetinde kararlılık mesa­jı vermeye devam ederken, dev­letin harcamada ayağını gazdan gereğince çekmemesi dolayısıy­la kamu açıklarında süratli büyü­me devam ediyor. Hazine’nin yılın birinci üç ayında verdiği rekor nakit açığı münasebetiyle bu dö­nemdeki merkezi idare büt­çe açığı da yüksek seviyede bek­leniyor.

Hazine ve Maliye Bakanlığı, yılın ilk üç ayındaki merkezi yö­netim bütçe gerçekleşmelerini yarın açıklayacak. Bütçe için ön­cü gösterge niteliğindeki Hazi­ne nakit istikrarına ait geçen hafta açıklanan mart ayı sonuç­larına nazaran birinci çeyrekte verilen 901 milyar liralık açık, birebir dö­nemde yüksek fiyatta bir büt­çe açığına işaret ediyor. Ekono­miyi rasyonel tabana oturtmak hedefiyle Temmuz 2023’ten bu yana uygulamada olan program, kamuda tasarruf ayağı eksik ol­duğu gerekçesiyle eleştiriliyor.

Mart ayı nakit gerçekleşmeleri

Hazine ve Maliye Bakanlı­ğı bilgilerine nazaran Hazine mart ayında nakit bazda 786 milyar lira gelir elde ederken, 1 trilyon 84,4 milyar lira harcama yaptı. Geçen yılın tıpkı ayına nazaran ar­tış gelirlerde yüzde 51,8, gider­lerde ise yüzde 58,3 oldu. Bu ge­lişmelerle Hazine’nin nakit baz­da gelir-gider istikrarında 298,4 milyar liralık açık oluştu. Hazine nakit açığı geçen yılın tıpkı ayına nazaran yüzde 78,8 büyüdü.

Geçen yılın mart ayında 213,4 milyon liralık bir özelleştirme ve 4,5 G lisans bedeli, 2B arazi satış gelirleri ve öbür pay satışı kay­naklı fon gelirleri elde eden Ha­zine, bu yıl tıpkı ayda giriş kaydet­medi. Mart ayının son iş gününde bankalar aracılığıyla tahsil edilen vergilerin de 80 milyar TL’si, tah­silat protokolleri yeterince nisan ayı Hazine hesaplarına yansıdı.

Hazine’nin mart ayında nakit bazda masraflarının ise 948,9 mil­yar lira ile geçen yıla nazaran yüz­de 52,6 artan faiz dışı harcama­lar oluştururken, faiz ödemeleri yüzde 113,9 artışla 135,6 milyar liraya ulaştı. Böylelikle Hazine’nin nakit istikrarı faiz dışı nakit den­gesi yüzde 56,9 büyüyerek 162,9 milyar liraya çıktı.

İlk çeyrekte 427,4 milyar TL faiz ödendi

Hazine nakit istikrarı ocak ayında 205 milyar, şubatta da 397,6 milyar TL açık vermişti. Martla birlikte üç aylık açık 901 milyar liraya ulaştı. Hazine nakit açığında geçen yılın tıpkı döne­mine nazaran yüzde 58 oranında bir büyüme yaşandı.

Ocak-mart periyodunda Hazine nakit gelirleri 42,2 artışla 2 tril­yon 423,2 milyar, masrafları ise yüz­de 46,6 artışla 3 trilyon 334,3 mil­yar liraya ulaştı. Bu yılın birinci üç ayı toplamında özelleştirme ve 4,5 G lisans bedeli, 2B arazi satış gelir­leri ve gibisi pay satışı kaynak­lı fon gelirleri de yüzde 1.288,6’lık artışla 10 milyar lira oldu.

Üç aydaki toplam nakit gider­lerin 2 trilyon 906,9 milyar lira­sını faiz dışı harcamalar, 427,4 milyar lirasını ise faiz ödemele­ri oluşturdu. Geçen yılın eş dö­nemine nazaran faiz dışı giderlerde­ki yüzde 41,8’lik artışa karşılık, faiz ödemelerindeki artış yüzde 89,8’i buldu. Üç aylık giderler­de en büyük artış faiz ödemele­rinden kaynaklanırken, faiz dı­şı açık da yüzde 39,8 büyüyerek 483,7 milyar liraya ulaştı.

Nakit açığı-bütçe açığı ilişkisi

Genel bütçeye dahil yönetimlerin yanı sıra, özel bütçeli yönetimler ve düzenleyici ve denetleyici kurumlar merkezi idaresi; bunların toplam gelir ve sarfiyatları de merkezi idare bütçesinin büyüklüklerini oluşturuyor. Hazine nakit istikrarı ise merkezi idare bütçesinin en büyük kısmını oluşturan “genel bütçe”nin gelir ve sarfiyatları ortasındaki farkı gösteriyor. Hazine’nin nakit bazda gerçekleşmeleri kamu gelir masraflarının en büyük kısmındaki genel ivmeyi yansıttığı için, büyük oranda bütçe açığının seyrini gösteriyor.

Buna nazaran açıklanan mart ayı Hazine nakit istikrarı bilgileri, yarın açıklanacak mart ayı ve üç aylık Merkezi İdare Bütçe dataları için öncü gösterge niteliğinde. Birinci çeyrekte rekor seviyede gelen Hazine nakit açığı, merkezi idare bütçe açığının da yüksek seviyede geleceğinin işareti. Lakin bu bazda aylar prestijiyle oluşan açık, merkezi idare bütçesi kapsamında yer alan özel bütçeli yönetimler ve düzenleyici, denetleyici kurumlardan aktarmalarla aşağı çekilebiliyor.

İç borçlanmada rekor artış

Hazine, ocak-mart periyodundaki nakit açığının büyük kısmını iç borçlanma yoluyla finanse etti. Bu devirde 117,1 milyar liralık iç borç geri ödemesi gerçekleştiren Hazine, 756,7 milyar 722,2 yeni borçlanmaya gitti. Böylelikle Hazine’nin üç aydaki net iç borçlanması geçen yılın tıpkı ayına nazaran yüzde 136,8 artışla 639,6 milyar lirayı buldu.

Hazine dış borçlarda ise üç ayda 230,3 milyar geri ödemeye karşılık, 92,9 milyar lira ile bunun çok altında bir yeni dış borç kullanımı gerçekleştirebildi ve böylelikle 137,4 milyar lira ile net ödeyici oldu. Hazine’nin bilhassa 121,2 milyar liralık geri ödeme yaptığı mart ayında yeni dış borçlanmasının “sıfır” olduğu dikkati çekti.

Ocak-mart periyodunda Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’ndan (TMSF) 3,3 milyar liralık transfer ve 169,2 milyon liralık da devirli-garantili borç geri dönüşü kaydeden Hazine, nakit açığının kalan kısmını ise kasadan karşıladı. Üç ayda 395,3 milyar liralık kasa-banka kullanımına giden Bunun 53,4 milyar lirasını kur farklarından karşıladığı Hazine’nin kasa bakiyesindeki net azalış 341,9 milyar lira oldu.