İklim hedeflerine ulaşmada bankacılığa ‘katalizör’ görevi

Başak Parıltı GÖKÇAM

Türkiye’nin 2053 yılın­da net sıfır emisyon amacına ulaşabilmesi için tüm ekonomik faaliyetle­rinde kararlı bir dönüşüm ge­çirmesi koşul. Yeşil dönüşüm­de başarılı olmak için ise hangi kesimlerin büyüyeceğini be­lirlemede kilit rol oynayan fi­nans dalı yer alıyor.

Fakat 2053 net sıfır amaçları kap­samında hazırlanan Türkiye Yeşil Taksonomi Yönetmeli­ği’nin dolaylı emisyonları dik­kate alıp almayacağı da belir­sizliğini koruyan hususlardan biri. Bu kapsamda Kadir Has Üniversitesi İktisat Bölü­mü’nde hazırlanan yeni bir tez çalışması, emisyonlar dikkate alınmadan verilen kredi tah­sis kararlarının, dolaylı emis­yonları yüksek bölümleri des­tekler nitelikte olduğunu orta­ya koydu.

Araştırmaya nazaran dolaylı emisyonların oranı ile birlik­te, bölümlerin kredilerden al­dıkları hisse da yükseldi. Kredi­lerin aslan hissesini ise, dolaylı emisyonları hayli yüksek olan inşaat kesimi aldı. Böyle­likle çimento kesimi üzere, in­şaat kesiminin ağır ticari alaka içinde olduğu, direkt emisyonları yüksek sektörle­re yönelik talep de arttı.

Konu­ya ait değerlendirmede bu­lunan Kadir Has Üniversite­si İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Dr. Sümeyye Karaba­cak, “Daha bütüncül yaklaşım ile bankacılık dalı, iklim gayelerine ulaşmada katali­zör misyonu görebilir. Bu neden­le 2027’de devreye girecek ye­ni taksonomi, dolaylı emis­yonları da dikkate almada çok önemli” dedi.

Finans dalının verdi­ği yatırım kararlarının, iklim değişikliğini dikkate alacak formda yine yapılandırıl­ması bağlamında kritik öne­me sahip olan Türkiye Yeşil Taksonomisi Yönetmeliği, 1 Ocak 2027 tarihinde yürür­lüğe girecek. Lakin taksono­minin, dolaylı emisyonları ne ölçüde kapsayacağı bilinmi­yor.

Bankacılık bölümünün mevcut kredi tahsis kararla­rının, ekseriyetle emisyonlar göz arkası edilerek verildiğini belirten Dr. Sümeyye Kara­bacak, “Çalışma, bölümlerin dolaylı emisyonları ile kredi­lerden aldıkları hisse ortasında epey yüksek bir korelas­yon olduğunu gösteriyor: Do­laylı emisyonların oranı ile birlikte, bölümlerin krediler­den aldıkları hisse da yükseli­yor. Örneğin yüzde 13 ile kre­dilerin aslan hissesini, 2020 yı­lında dolaylı emisyonları en yüksek (yüzde 14.32), doğru­dan emisyonları ise hayli düşük (yüzde 1.26) olan in­şaat bölümü aldı.

Öte yandan yüzde 17 ile direkt emis­yonları en yüksek üç bölüm ortasında yer alan, fakat do­laylı emisyonları hayli dü­şük olan (yüzde 4.62) çimen­to dalı, kredilerin yaklaşık yüzde ikisinden faydalandı. Ne var ki inşaat kesiminin yüksek oranda kredi alması, yakın ticari ilgisi bulunan ve sera gazı emisyonlarında bü­yük hisse sahibi olan çimento kesiminin de dolaylı olarak desteklendiği manasına geli­yor” diye konuştu.

Dolaylı emisyonlar göz gerisi edilmemeli

Sektörlerin karbon ayak izini tahlil ederken genellik­le Kapsam 1 kapsamındaki direkt emisyonlara odak­lanıldığını söyleyen Dr. Ka­rabacak, “Bunlar bir fabrika­nın kazanında yakılan kömür yahut şirket araçlarının yak­tığı petrol sonucu ortaya çı­kan emisyonlar üzere. Doğru­dan emisyonları düşük olan dallar, çoğunlukla ‘temiz’ olarak sınıflandırılıyor.

Te­darik zincirlerinde yarattık­ları dolaylı emisyonlar, dik­kate alınmıyor. Dolaylı emis­yonlar ise satın alınan güç kaynaklarının sebep oldukları (Kapsam 2) ve tedarik zinciri ile kullanılan girdilere yöne­lik finansman faaliyetlerin­den kaynaklananlar (Kapsam 3) olmak üzere ikiye ayrılıyor. Bilimsel çalışmalar, dolaylı emisyonların, toplam karbon ayak izi üzerinde belirleyici rol oynadığını gösteriyor” ifa­delerinde bulundu.

Temiz olan da kirleniyor

Tedarik zincirindeki faaliyetlerden kaynaklanan Kapsam 3 emisyonlarının, ekseriyetle toplam emisyonların yüzde 70’ine kadar çıkabildiği örneğini veren Kadir Has Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Dr. Sümeyye Karabacak, “Bu oran, finans bölümü üzere, güç ağır olmayan dallarda daha da besbelli hale geliyor. Hakikaten finans kesiminin Kapsam 3 emisyonları, yatırım yaptığı aktivitelerden ileri geliyor. Kirletici dallara yapılan yatırımlar, bankaların dolaylı emisyonlarının artmasına neden oluyor” dedi.

Dolaylı emisyonlara odaklanan taksonomi geliştirilmeli

Finans kesiminin dolaylı istikametten temizlenmesinin, tüm bölümlerin direkt temizlenmesi manasına gelebileceğini söyleyen Kadir Has Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Dr. Sümeyye Karabacak, “Bu nedenle, dolaylı emisyonlara odaklanan bir taksonomi geliştirilmesi ve kredi tahsis siyasetlerinin yine yapılandırılması gerekiyor.

Bankacılık dalının, kelamda ‘‘temiz’’ bölümlere verilen kredilerin dolaylı emisyon tesirlerini de göz önünde bulundurması büyük ehemmiyet taşıyor. Bu türlü bir yaklaşım, sadece çevresel maliyetleri azaltmakla kalmayacak, Türkiye’nin sürdürülebilir kalkınma gayelerine ulaşmasını da hızlandıracaktır” dedi.