İki yılda 850 milyon doları yatırıma ayırdı

Recep ERÇİN

Eti Bakır Genel Müdürü Asım Akbaş, şirket ka­mu bünyesinden çıkıp Cengiz Holding’e katıldığın­dan bu yana özelleştirilme da­hil yapılan yatırım harcama­sının 3 milyar doları geçtiğini istihdam sayılarının da 6 bin 500 olduğunu söyledi.

“Bu fa­iz oranında hiçbir formda ya­tırım elverişli değil” dese de, yatırımlara devam ettiklerini belirten Akbaş, 2024 yılını ila­ve 450 milyon dolar yatırım­la tamamladıklarını, bu yıl da 400 milyon dolarlık bir yatı­rım öngördüklerini açıkladı.

Geçen günlere birkaç meslek­taşım ile özel bir sohbet top­lantısında buluştuğumuz Ak­baş, “Biz genelde yatırımları­mızı mümkün olduğu kadar öz kaynaklardan karşılamaya ça­lışıyoruz. Elazığ’da maden ya­tırımı, Samsun’da gübre yatı­rımı yaptık. Sinop’ta yeni bir saha aldık. İki güneş gücü santrali yatırımı yaptık, mart­ta devreye girecekler” bilgi­lerini verdi. Akbaş, bütün bu yatırımlar sonucunda Türki­ye’nin metal kobalt, bakır, ka­tot bakır ve gübre üretim ka­pasitesini artırırlarken daha evvel TÜBİTAK’ın İtalya’dan ithal ettiği priti de yerli kay­naklardan sağlamaya başla­dıklarını anlattı.

Bakır tüketimi katlanacak

Türkiye’nin tüm metallerde dış ticaret açığı verdiğini be­lirten Asım Akbaş, “Türkiye yılda 500 bin ton bakır tüketi­yor. Üretim 100 bin ton. 50 bin tona yakın da hurda geri dö­nüşümlerinden geliyor. Kalan kısmı ithal ediliyor. Kobaltta da alüminyumda da durum bu formda. Bakırda 2024 yılı or­talama fiyatı 9 bin 100 dolar oldu.

Dünyada yılda yaklaşık 27 milyonluk ton tüketim var. Büyük ihtimalle de gelecek 10 yıllık süreçte 35, 45, 55 milyon ton formunda artarak gidecek. Bununla birlikte olağan ki arz artışı da gerçekleşecek. Şu an­ki kurallarda üretimi ekonomik olmayan madenler talep fiyat nedeniyle faaliyete geçecek. Şu anki metal fiyatları kurtar­madığı için bu alanlar üretime alınmıyor” bilgilerini paylaştı.

Kobalt tesisi 2026’da bitecek

Eti Bakır’da işlenen maden­lerden sonra ortaya çıkan pi­ritin atık eseri yaptıkları Ar- Ge yatırımları ile artık eser haline getirdiklerini anlatan Akbaş, şunları söyledi: “Piri­tin içinde küçük ölçülerde da olsa bulunan bedelli me­talleri geri kazanabiliyoruz. Bunun için çabucak yatırım­larımızı yaptık. Kobaltı ge­ri kazanabilen tek tesis olan Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisimiz 5 ana fabrika ve 12 yardımcı üretim tesisinden oluşuyor.

1,2 milyar dolarlık yatırım be­deliyle bölgenin en büyük özel kesim yatırımı olan tesisi­mizde yıllık 2 bin 500 ton ko­balt üretiyoruz. Yatırım son­rası Mazıdağı bölgesinde ter­sine göç başladı. Yeni konut inşaatları yapılıyor. Biz ko­balt üretimine başladığımız­da dünyada 100 bin ton kobalt üretiliyordu. Biz 2 bin tonluk üretimle yüzde 2’sini karşılı­yorduk. Bilhassa bataryalar­da kobalt kullanımı nedeniy­le fiyatlar inanılmaz derecede yükselmesiyle pek çok ma­dencilik şirketi kobalt ruh­satlarını üretime aldı. Toplam üretim 300 bin ton seviyeleri­ne ulaştı.

Arz fazlalığı oluşun­ca fiyatlar bizim yatırım kara­rı aldığımız günden bile daha düşük düzeye geldi. Kobal­tı karbonat formunda dönüştü­rüp gerek yurt dışına gerek de İngiltere’deki tesisimize gön­deriyorduk. Artık artık ko­baltı da metale çevirme yatı­rımına başlayacağız. Direkt kobalt metal üretip satacağız. Fizibiliteler de bitmek üzere. 2026 sonu prestijiyle biz büyük ihtimalle metal kobalt üreti­mini de bitirmiş olacağız.”

Samsun’daki gübre yatırımı şubatta devreye giriyor

Dışa bağımlı olunan gübre bölümünde yerliliği artırmak için yaptıkları yatırımlardan kelam eden Akbaş, “Türkiye’de 6 milyon ton gübre tüketili­yor. Bunun 3 milyon tonu fos­fatlı gübreler 3 milyon tonu da azotlu gübreler dediğimiz gübre kümesi. Türkiye’de güb­re üreten öteki şirketlerin de ham maddeyi çoklukla yurt dışından alıyor.

Biz bu ba­kır üretirken sülfürik asit el­de ediyoruz. Sülfürik asidi de katı hale getirmenin en düzgün yo­lu gübreye çevirmek. Aslında devlet vaktinde çok hoş yapmış. Mesela Samsun’daki fabrikanın yanında gübre fab­rikası kurmuş. Lakin daha son­rasında farklı şirketler hali­ne geldi. Biz de ülkeye yararı olması için 1,2 milyar dolara Mazıdağı’nda dayanılmaz bir tesis kurduk. Samsun’a yaptığımız gübre yatırımı 300 milyon do­lar.

O da Şubat 2025’te devre­ye girecek. Sülfürik asit dedi­ğimiz eser bir gün 120 dolar ediyor, bir gün 0 lira ediyor, bir gün eksi 10 dolar ediyor. Bu türlü bir piyasası var. Üretip de ek­si 10 dolara kâfi ki al benden diyemezsiniz. Stoklama şan­sınız çok sonlu. Sıvı bir eser. Tanklarda aşikâr bir yere kadar tutabiliyorsunuz. O yüzden en uygunu bunu gübreye çevirmekti. Artık bizim ürettiğimiz gübre nitekim Türkiye’de çok tu­tulan bir eser oldu” dedi.

“MTA kadar sondaj yapıyoruz”

Eti Bakır özelleştirilip Cen­giz Holding bünyesine geçti­ğinde Samsun’da 30 bin ton kapasite bulunduğunu ve ka­tot bakır üretilemediğini kay­deden Akbaş, kelamlarını şöyle sürdürdü: “Bilister bakır üre­tiyordu. O bakırı alan firma bir daha gidiyordu onu tekrar ergiterek katot bakıra çeviri­yordu. Siz çok düşüğe satıyor­dunuz, çok yüksek maliyetle­re katlanıyordunuz. 2008 yı­lında Samsun’a çok önemli bir yatırım yaptık. O vakit 200 milyon dolar bir yatırımla ka­tot bakıra döndük.

Elektro­liz tesisleri kuruldu ve 70 bin ton kapasiteye çıktık. Şim­di 2026 sonu prestijiyle da ka­pasitemiz 120 bin tona çıka­cak. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) ile neredeyse başa başız. Bugü­ne kadar yaptığımız sondaj 2 milyon metreyi geçti ve son­daj çok önemli bir sarfiyat kalemi, çok önemli bir yatırım. Kırgızis­tan’da bir tane altın madeni­miz var. Tek altın madenimiz burada. Bu altın madeni için kurduğumuz şirketin yüzde 25 payı Kırgızistan Devle­ti’ne ilişkin. Orası da 2023 Ocak ayı itibariyle tamamlanıp üre­time başladık.”

“Bu kadar üniversite mezununa gereksinim yok”

Nitelikli işçi konusuna, “Avrupa’ya kıyasla genel nüfus içinde üniversite mezunu sayısında hala geride olabiliriz lakin Türkiye’de bu kadar fazla üniversite mezununa muhtaçlık yok” diyen Asım Akbaş, “Maden mühendisliğine ağır talep var. Bilhassa âlâ üniversiteden mezun olanlar biraz daha işin masa başı tarafına yönelmek istiyorlar. Bu işin pazarlamasına yöneliyorlar. Ben mühendislik mezunlarının pazarlama kısmında çalışmalarından vicdanen rahatsız oluyorum” sözlerini kullandı.

“Maden atığı pirit, roket bataryasında kullanılıyor”

“Bir gün TÜBİTAK’tan aradılar” diyerek anlatmaya başlayan Asım Akbaş, şunları aktardı: “Sizde pirit diye bir şey varmış, biz bundan istiyoruz dediler. TÜBİTAK kaça satarsınız diye sordu. Ne kadar istiyorsunuz diye sorduk, 500 kilo dedi. Bu bizim için o kadar küçük bir tonaj ki para istemiyoruz gelin, alın dedik. Biz yılda 500 bin ton pirit üretiyoruz.

Kamyonet gönderdiler, 500 kiloyu aldılar gittiler. Roketlerin içindeki bataryalarda kullanıyormuş TÜBİTAK. Daha evvel de ithal ediliyormuş. Önemli para ödüyorlarmış. Avrupalı bunu savunma endüstrinde kullanıyorsunuz, vermeyiz deyince internetten pirit diye arama yapmışlar ve bizi bulmuşlar. TÜBİTAK’taki yetkililer bizi ziyarete geldiler. İstedikleri vakit pirit vermeye devam ediyoruz, alışılmış çok cüzi meblağlarda.”

Üç köy bir ortaya gelip şirket kurdu

Adıyaman’da Koçali, Bağlıca, Gökçay isimlerindeki 3 köyün tam ortasında kalan bir alanda madencilik yaptıklarını ve bu üç köyün taleplerini karşılarken nakliyat konusunda çıkan uyuşmazlığı köylülere ortak şirket kurdurarak çözdüklerini anlatan Eti Bakır Genel Müdürü Akbaş, “Üçköy Taşımacılık diye bir şirket kurdurduk.

Dedik ki sermayelerinizi koyacaksınız, kamyonlarınızı alacaksınız, işleri ortaklaşa yapacaksınız. Artık hengame yok. Profesyonel formda işlerini yapıyorlar. Bütün sorun çözüldü. Çok başarılı bir model oldu. Yılda yaklaşık 180 bin ton konsantre taşıyorlar. Yalnızca nakliyeden yaklaşık yılda 3 milyon dolarlık ciroları oluyor” dedi.