IEA’dan uyarı! Bakır arzında 2035’e kadar yüzde 30 açık bekleniyor
Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), ‘Küresel Kritik Mineraller Görünümü 2025’ başlıklı yıllık raporunu yayımladı. Güç bölümünde stratejik ehemmiyete sahip 20 mineralin tahlil edildiği raporda, tedarik zincirlerindeki ağırlaşmaya ve arz güvenliğine ait değerli bulgular yer aldı.
20 kritik mineral değerlendirildi
Raporda galyum, grafit, manganez, ender toprak elementleri, silikon, molibden, kobalt, tellurium, antimon, germanyum, indiyum, lityum, titanyum, vanadyum, tantalyum, tungsten, bakır, nikel, krom ve zirkonyum üzere kritik mineraller değerlendirildi.
Verilere nazaran, bu minerallerin işlenmesi ve rafine edilmesi, az sayıda ülkenin denetiminde. 2020 yılında üç büyük üreticinin ortalama pazar hissesi yüzde 82’yken, 2024’te bu oran yüzde 86’ya yükseldi. Nikelde bu artış Endonezya kaynaklı olurken, başka minerallerde Çin başı çekiyor.
En büyük rafinaj kapasitesi Çin’de
IEA’nın tahliline nazaran, kritik minerallerin tedarikinde çeşitliliği artırmaya yönelik adımlar atılmış olsa da bu sürecin yavaş ilerlemesi bekleniyor. Bilhassa Çin, 20 mineralin 19’unda en büyük rafinaj kapasitesine sahip durumda ve ortalama yüzde 70’lik pazar hissesine sahip. Bu minerallerin 15’inde ise fiyat dalgalanmaları petrolü geride bırakıyor. Nikelde ise farklı bir tablo dikkat çekiyor; Endonezya bu alanda yaklaşık yüzde 50’lik pazar hissesi ile Çin’in önünde yer alıyor.
Rapora nazaran, mevcut siyasetler ve yatırım trendleri ışığında, gelecek 10 yılda arzın sadece hudutlu formda çeşitleneceği ve ağırlaşmanın 2020 düzeylerine dönmesinin vakit alacağı öngörülüyor.
Temiz güç teknolojilerine geçişle birlikte kritik minerallere olan talep süratle artıyor. Örneğin lityuma yönelik talep 2024’te bir evvelki yıla nazaran yüzde 30 arttı. Çin, Endonezya ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti’ndeki üretim artışları batarya fiyatlarında düşüş sağladı. Lakin rapor, tedarik zincirinde hâlâ kırılganlıklar olduğunu vurguluyor.
Yatırım artışında 1 yılda yüzde 9’luk düşüş!
2023’te kritik minerallere yönelik yatırım artışı yüzde 14 düzeyindeyken, 2024’te bu oran sadece yüzde 5 olarak gerçekleşti. Keşif faaliyetlerinde de durağanlık gözleniyor.
Özellikle bakır piyasalarının gelecek yıllarda önemli arz riskiyle karşı karşıya kalabileceği belirtiliyor. Elektrik altyapısının genişletilmesiyle artan talebe karşın, yeni proje yatırımlarının yetersizliği, 2035’e kadar yüzde 30’luk bir arz açığına işaret ediyor.
Bir öbür kıymetli bahis ise artan ihracat denetimleri. Güç dönüşümünde kullanılan stratejik minerallerin yüzde 55’i halihazırda bir cins ihracat kısıtlamasına tabi. Bu denetimler, sadece eserleri değil, sürece teknolojilerini de kapsayacak formda genişliyor.
IEA Başkanı Birol’dan değerlendirme
IEA Lideri Fatih Birol, rapora ait değerlendirmesinde, yüksek jeopolitik tansiyonların yaşandığı bir dünyada kritik minerallerin global güç ve iktisat güvenliğini muhafazada “ön cephede yer alan” bir gündeme dönüştüğünü belirterek, “Bu bahis, 21. yüzyılda gücün güvenliği, erişilebilirliği ve sürdürülebilirliğini sağlamak için hayati kıymet taşıyor. Âlâ tedarik edilen bir piyasada bile, çok hava olayları, teknik arızalar ya da ticaret pürüzleri üzere nedenlerle kritik mineral tedarik zincirleri önemli halde sarsılabilir. Bu türlü bir arz şokunun tesiri büyük olur, tüketiciler için fiyatların artmasına ve endüstride rekabetçiliğin zayıflamasına yol açabilir” sözlerini kullandı.
