IEA: Petrol piyasasında arz ve talep dengesi değişiyor, yapısal dönüşüm başladı
Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), hükümetlerin mevcut siyasetleri ve piyasa eğilimlerine nazaran hazırladığı “Petrol 2025” orta vadeli piyasa raporunu yayımladı.
Buna nazaran, son on yılda petrol piyasalarının seyrini ABD’nin arz artışı ve Çin’in talep büyümesi belirlerken, gelecek periyotta bu iki ülkenin global petrol istikrarı üzerindeki tesirinin azalması bekleniyor.
2030’da talep düşüşü öngörülüyor
Rapora nazaran, 2015-2024 periyodunda global arz artışının yaklaşık yüzde 90’ı ABD’den gelirken, talep artışının yüzde 60’ı Çin kaynaklı oldu. Lakin 2030’a gerçek ilerledikçe tablo değişiyor. ABD’de yatırım eğilimlerinin zayıflaması üretim artış suratını düşürürken, Çin’de elektrikli araç satışlarındaki artış, sıvılaştırılmış doğal gazla (LNG) çalışan kamyonların yaygınlaşması ve yüksek süratli tren ağının gelişmesi talebin tepeye ulaşmasını beraberinde getiriyor.
Küresel petrol talebinin 2024-2030 periyodunda toplamda 2,5 milyon varil artarak günlük 105,5 milyon varilde plato yapması bekleniyor. 2025 ve 2026 yıllarında artış günlük ortalama 700 bin varil seviyesinde seyrederken, sonraki yıllarda değerli ölçüde yavaşlıyor. Mevcut siyasetler ve piyasa eğilimleri doğrultusunda 2030 prestijiyle küçük bir talep düşüşü öngörülüyor.
Bu yavaşlamada global ekonomik büyümenin potansiyelin altında kalmasının yanı sıra ulaşım ve elektrik üretiminde petrolden uzaklaşma eğilimi tesirli oluyor. IEA, 2025’te elektrikli araç satışlarının 20 milyonu aşarak toplam araba satışlarının dörtte birine ulaşacağını ve bunun on yıl sonunda günlük 5,4 milyon varillik petrol talebini ortadan kaldıracağını belirtiyor.
Elektrik üretiminde de benzeri bir dönüşüm öngörülüyor. Bilhassa Suudi Arabistan üzere ülkelerde petrolün yerini doğal gaz ve yenilenebilir güç kaynaklarının alması, bu alandaki talebi kıymetli ölçüde azaltacak. IEA’ya nazaran, Suudi Arabistan bu dönüşümle 2030’a kadar ülke bazında en büyük petrol talebi düşüşünü yaşayacak.
Bazı tesisler kapanabilir
Rapora nazaran, 2026 sonrası periyotta petrokimya kesimi, global talep artışının ana kaynağı olacak. Dal, 2030 prestijiyle global petrol talebinin altıda birini oluşturacak. Petrokimya hammaddeleri ve biyoyakıtlar hariç tutulduğunda, yakıt maksatlı petrol talebinin 2027 üzere erken bir tarihte tepe yapabileceği bedellendiriliyor. Jet yakıtı tüketiminin ise büyümeye devam edeceği öngörülüyor.
Petrokimyasalların çoğunlukla rafine edilmemiş eserlerden elde edildiği dikkate alındığında, bu eğilimlerin rafinaj kesimini de etkilemesi bekleniyor. 2027’de günlük 86,3 milyon varil ile tepe yapması öngörülen global rafine eser talebi, 2024 düzeyinin sırf 710 bin varil üzerinde olacak. 2030’a kadar rafineri kapasitesinin talebi aşması nedeniyle birtakım tesislerin kapanabileceği belirtiliyor.
Küresel petrol üretim kapasitesinin ise Suudi Arabistan ve ABD öncülüğünde 2030’a kadar 5,1 milyon varil artışla günlük 114,7 milyon varile ulaşması bekleniyor. Bu da arz kapasitesinin talep artışını değerli ölçüde geride bırakacağı manasına geliyor.
“Enerji güvenliği kelam konusu olduğunda rehavete yer yok”
IEA Başkanı Fatih Birol rapora ait değerlendirmesinde, “Geçtiğimiz on yıla baktığımızda, ABD kaya petrolü ihtilali sayesinde global arz artışının yüzde 90’ını karşılarken, Çin tek başına talep artışının yüzde 60’ını üstlendi. Lakin bu dinamikler değişiyor. Temel göstergelere nazaran, önümüzdeki yıllarda petrol piyasalarının düzgün bir halde arz edileceği görülüyor.” tabirlerini kullandı.
Birol, son gelişmelerin petrol arz güvenliğine dair jeopolitik risklerin ne kadar önemli olduğunu gösterdiğine dikkat çekerek, “Enerji güvenliği kelam konusu olduğunda rehavete yer yok. IEA olarak üretici ve tüketici ülkelerle iş birliğimizi sürdürmeye kararlıyız.” değerlendirmesinde bulundu.
