Gagavuzya Özerk Bölgesi, anayasal hak ihlallerine karşı sokakta
Türkiye’nin diplomatik takviyesiyle 1994 yılında kurulan Gagavuzya Özerk Bölgesi vatandaşları, Moldova hükümetinin anayasal haklarını sistematik formda ihlal edilmesini engellemek için büyük bir miting yaptı. Komrat Meydanı’ndaki mitingde, Gagavuzya Özerk Bölgesi sakinleri, Moldova Cumhuriyeti’nin başşehri Kişinev idaresine karşı oybirliğiyle aldıkları kararlarını duyurdu.
Gagavuzyalılar haklarını geri istiyor
İlk talepler ortasında, Moldova Cumhuriyeti’nin “Gagauzya’nın (Gagauz Yeri) Özel Tüzel Statüsü Hakkındaki Kanunu’nda yer alan Gagavuzya Başsavcısının seçilme sürecine özerk idarenin iştirakini öngören yasanın 21. hususunun iptaline ait Moldova Anayasa Mahkemesi kararının geri alınması yer alıyor. Akabinde, Gagavuzya Özerk Bölgesi’nin Moldova Anayasası’ndaki 1994 tarihli “Gagavuzya’nın Özel Statüsüne Ait Yasa” ve “Gagavuzya Tüzüğü”nde teminat altına alınan yasal yetkilerine müdahale edilmeyeceğine dair kesin teminatlar isteniyor.
Vatandaşların aldığı kararların devamında ise Gagavuzya Özerk Bölgesi’ndeki mali özerkliğin yine tesis edilmesi, bilhassa bütçe, hibe ve dış kredi dağıtımında ayrımcı uygulamalara son verilmesi vurgulanıyor. Gagavuzya Özerk Bölgesi Başkanı Evghenia Gutul’un ivedilikle hür bırakılması ve bölgedeki Halk Meclisi, Yürütme Komitesi ile kamu çalışanları üzerindeki her türlü siyasi ve idari baskının sona erdirilmesi açıkça tabir ediliyor. Bu talepler, Gagavuzya’nın yasal statüsünün korunması, özerkliğinin teminat altına alınması ve bölge idaresinin serbestçe misyon yapabilmesi ismine aciliyetini koruyor.
Eylemlerin perde ardı: Bölgedeki siyasi tansiyon yükseliyor
Moldova, geçtiğimiz aylarda milletlerarası kamuoyunun dikkatini çeken bir olayla gündeme geldi. Gagavuzya Özerk Bölgesi Başkanı Evghenia Gutul, 25 Mart’ta ülkemize planladığı ziyareti öncesinde Kişinev Milletlerarası Havalimanı’nda gözaltına alınmasının akabinde konut hapsine çarptırıldı. Gutul’un önleyici önlemlerinin değiştirilmesiyle ilgili kritik duruşma devam ederken; Evghenia Gutul’un avukatları, 25 Mart’ta ülkeyi terk etme üzere bir niyetinin olmadığını mahkemeye sundukları ispatlarla çürütmesine karşın mahkeme heyeti, savcıların konut hapsinin daha ağır bir önlemle değiştirilmesi istikametindeki taleplerini pahalandırıyor.
Gagavuzya’nın güvenlik haklarına da müdahale ediliyor: “Özerkliğimiz engelleniyor”
Moldova Anayasa Mahkemesi, Gagauzya’nın bölgesel savcı atama hakkını elinden aldı. Gagavuzya temsilcilerine yasaya alışılmamış olarak yargılama süreci hakkında bilgi verilmemiş ve yargılama sürecine katılma hakları engellendi. Bunun yanında, yeni çıkarılan bir yasa Gagauzya’daki lokal mahkemeleri yargı yetkisinden çıkardı, Komrat Temyiz Mahkemesi’ni fiilen ortadan kaldırdı ve tüm mahallî mahkemeleri Gagauzya ile bölgesel ve idari olarak ilgisi olmayan Cahul’daki mahkemelere bağımlı hale getirdi. Bu durum, bölgenin yargı bağımsızlığı ve mahallî lisanda adalete erişim konusunda önemli kaygılara yol açtı. Yeni sistem kapsamında, Gagauzya başkanı ve Halk Meclisi için seçim sonuçları artık mahallî mahkemeler yerine merkezi yargı yetkilileri tarafından onaylanacak.
30 yılı aşkın müddettir, her Moldova hükümeti özerklik haklarını çeşitli biçimlerde ihlal etti ve günümüzdeki merkezi yetkililer, aldıkları kararlarla Gagauz halkının kimliğini büsbütün kısıtladı. Bugün Gagavuz Yeri’nin özel statüsüne ait yasalar, 1994 yılında Türkiye Cumhurbaşkanı Demirel ve Moldova Parlamentosu tarafından öngörülen özerkliğin yarısını bile karşılamıyor.
Eğitim ve Bilim Bakanlığı ayrıca özerk bölgenin anaokullarındaki Gagavuz lisanı öğretmenlerini finanse etmeyi reddetti, böylelikle gelecek jenerasyon Gagavuz halkını, anadillerini öğrenme ve muhafaza ile ulusal kimliklerini koruma etme fırsatından yoksun bıraktı.
Uluslararası yardım daveti yapıldı
16 Nisan’da Komrat’ta kitlesel bir mitinginde alınan kararlar, bölgedeki tırmanan tansiyon karşısında milletlerarası çapta değerli bir adım sayılıyor. Türkiye, ABD, Rusya, AB ülkeleri, Macaristan, Azerbaycan ve Belarus’un diplomatik misyonlarına resmi erişim davetinde bulunan Gagavuzyalılar, tıpkı vakitte Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı ve Avrupa Konseyi’nin de durumu yakından takip etmesini ve küresel çapta duyurmasını bekliyor.
Moldova Anayasası’nda garanti altına alınan özerkliğine olan bağlılığını güçlü bir halde yineleyen Gagavuzya halkı, yasal taleplerinin görmezden gelinmeye devam edilmesi halinde, haklarını savunmak için geniş iştirakli protestolar ve memleketler arası yargı yollarını da içeren tüm yasal araçları kullanacağı konusunda ihtarda bulunuyor. Moldova Hükümeti’nin, Gagavuzya Özerk Bölgesi’nin özerkliğin yasal taleplerini görmezden gelmesi halinde ise protestoların güçlendirerek devam edileceğini, memleketler arası yargı makamlarına başvurulacağı bildiriliyor.
