Dr. Mahfi Eğilmez eski Türkiye’yi anlattı: Fakir ama mutluyduk
Türkiye’nin önde gelen ekonomistlerinden Dr. Mahfi Eğilmez, kişisel blogunda “Fakir fakat Mutlu” başlıklı bir yazı kaleme aldı.
Yazısında, 1985 yılında Hazine’de daire başkanı olarak görev yaptığı periyotta yaşadığı bir anıyı paylaşan Eğilmez, periyodun Başbakan Yardımcısı Kaya Erdem’in kamu iktisadi teşebbüslerine yapılacak atamalarda, siyasi baskılara karşın yasaya ve liyakate bağlı kaldığını, kamu vazifesinin ciddiyetle yürütüldüğü bir devirde çalıştığını hatırlatarak, “Eski Türkiye, eski Türk sinemaları üzereydi: Yoksul lakin mutlu” tabirlerini kullandı.
Eğilmez’in dikkat çeken yazısı şöyle;
“Çimento üretiminden şeker üretimine, petrolden gaza, kâğıttan gübreye, azottan elektriğe, elektromekanik endüstrisinden TMO’ya, kömür işletmeciliğinden havayolu işletmeciliğine, demiryolu nakliyatından dokumacılık eserleri üretimine, madencilikten denizyolları işletmeciliğine kadar uzanan bütün alanlarda kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT’ler) vardı.
Hazine, KİT’lerdeki sermayenin sahibiydi
O vaktin Türkiye’sinde KİT’ler üretimde ve iktisadın genel istikrarında çok kıymetli bir yer tutuyordu. KİT’lerin finansman programı Hazine’de hazırlanıyor, DPT’nin hazırladığı yatırım programıyla bir ortaya getirilerek KİT yatırım ve finansman programı çıkarılıyordu. Hazine, KİT’lerdeki sermayenin sahibiydi, ayrıyeten ziyan eden KİT’lere finansman dayanağı sağlıyordu.
KİT’lerde görev alacak yönetim kurulu ve kontrol konseyi üyelerinin atamalarını da Hazine hazırlıyor ve ilgili bakan, başbakan ve cumhurbaşkanı tarafından onaylanmaya gönderiyordu. Hazine’de KİT’lerin finansmanına bakan bölüm bana bağlıydı.
KİT’lerin yönetim ve denetim kurulu üyelerinin misyon mühletleri dolmak üzereydi, ya yine atanmaları ya da yerlerine yeni bireylerin atanması gerekiyordu. Biz, bu atamalarla ilgili hazırlıklarımızı tamamlamıştık.
KİT idare ve kontrol heyetlerine partililerin atanması isteniyordu
Odamdaki telefon çaldı. Kaya Bey, atama listelerini alıp yanına gitmemi istiyordu. Odasına girdiğimde içeride Anavatan Partisi’nin önde gelen iki milletvekilinin olduğunu gördüm.
Kaya Bey bana “Arkadaşlarımız KİT idare ve kontrol konseylerine atanmak üzere kimi adayları belirlemişler, onları değerlendireceğiz. Fakat evvel sen gel şu küçük odadaki evrakları vereyim” dedi.
Biz içerideki küçük odaya girdik. Kaya Bey kapıyı kapadı, sesini güzelce alçaltarak “Mahfi, bu arkadaşlar partilileri idare heyetlerine atamak istiyor, sen bunlara siyasi faaliyet yasağı olduğunu söyleyerek bu atamaların olamayacağını anlat” dedi. Sahiden de o vakit KİT’lere atanacak yönetim ve denetim kurulu üyelerinin siyasi faaliyette bulunma yasağı vardı.
KİT yönetim kurulu üyesi olma kaideleri sıkıydı
Hep birlikte toplantı masasına oturduk. Milletvekillerinden biri elindeki listeden bir isim okudu ve bu kişinin önde gelen KİT’lerden birine yönetim kurulu üyesi olarak atanmasını istediklerini söyledi. Ben önümdeki kâğıda ismi yazdıktan sonra KİT yasasında yönetim kurulu üyesi olmak için gerekli şartları okudum. Bunlar ortasında devlet memurluğuna atanmak için gereken şartalara ek olarak, yükseköğrenim kaidesi, teşebbüsün faaliyet alanıyla ilgili uzmanlık kuralı üzere kurallar vardı. Ayrıyeten atanacak bireylerin siyasi faaliyetlerle uğraşmıyor olması da kuraldı.
Siyasi faaliyet yasağı bir siyasal parti üyesi olmayı da kapsıyordu (siyasi faaliyet yasağı getiren unsur sonradan Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edildi.) Ben bunları okuyunca milletvekillerinin yüzü düştü. Zira getirdikleri listede yükseköğrenimi ya da mevzuyla ilgili uzmanlıkları olmayanların yanı sıra birçok Anavatan Partisi’nin ya ilçe veya il başkanı ya da il genel meclisi üyesiydi. Biri bana sordu: “Denetim kurulu üyesi olarak da atanamazlar mı?”
Yasa hususunu gösterdim ve “koşullar denetim kurulu üyeleri için de aynı” dedim. Bu açıklamalarımdan sonra ellerindeki listede yer alan isimlerin çok büyük bir kısmı elimine oldu. Milletvekillerinden biri son bir umutla Kaya Bey’e “Sayın Başbakan Yardımcım, bir şeyler yapamaz mıyız, bu arkadaşlar partimiz için çok değerli kişiler” dedi. Kaya bey, eliyle maddeyi göstererek “kanuna muhalif bir şey yapamayız” dedi.
Milletvekilleri müsaade isteyip ayrıldılar, ben de toparlandım. Kaya bey “Mahfi” dedi “bu vazifelere eski memurlardan liyakatli olanları yazın getirin, onları atayalım, Hazine temsilciliklerine de Hazine ve Maliye’de vazifedeki arkadaşlarınızı atayalım, bunu bir an evvel yapalım ki bu baskılar son bulsun.”
“Efendim bu listeyi bir iki güne kadar size arz ederim lakin aklıma takılan bir soru var yanlış anlamazsanız sormak istiyorum” dedim. Kaya bey başını sallayınca devam ettim:
“Siz bu partinin ikinci şahsı pozisyonundasınız, sonuçta bürokrasiden yetişmiş olsanız da an prestijiyle siyasetçisiniz, bu arkadaşların listesiyle ilgili parti lehine bir tahlil bulmaya, ne bileyim, maddeyi bir kanun kararında kararnameyle değiştirip siyasi faaliyet yasağını kaldırmaya girişmek yerine tam zıddını yaptınız. Siyasetçi farklı davranır diye düşünüyordum.”
Kaya Bey güldü: “Liyakat önemidir” dedi ve devam etti: “Siyasetçi, bu gelenekleri bozarsa gün gelir altında altında kalır, memlekete de kötülük etmiş olur.”
O vakitler KİT’lere yönetim veya denetim kurulu üyesi olarak Hazine ve Maliye’de misyonlu genel müdür ve üst seviyedeki bürokratlar ortasından da atama yapılırdı. Bu hem mali işleri bilen birinin orada yol gösterici olarak bulunması hem de bu şahıslara maaş dayanağı sağlanması gayesini güderdi. Maaş dayanağı dediysem o denli bugünkü fiyatlarla karşılaştırıp çok kıymetli bir şey olduğunu düşünmeyin çabucak. O vakit bu işlerin sert kuralları vardı. Bu vazifelere atanan memurlar, bu misyonlar karşılığı, kendi memuriyet maaşlarının üçte birinden fazlasını huzur hakkı, maaş vb. ismi altında alamazlardı. Şayet KİT’te belirlenen huzur hakkı, maaş vb. aylık toplamı buraya üye olarak atanan bürokratın maaşının üçte birini aşıyorsa ortadaki fark Hazine’ye gelir kaydettirilirdi. Hiç kimseye birden fazla yerde bu tıp ek misyon verilmezdi. Beni de maliye müfettişliğinden Hazine’ye daire başkanı olarak alan Hazine Genel Sekreteri Tevfik Altınok yazmıştı bu kuralları. Yasa değildi bunlar, yönetmelik bile değildi, ancak hiç kimse bu kurallara muhalif davranmayı, dava açmayı falan aklından bile geçirmezdi.
Kaya Bey, bugün hala üç ayda bir eski çalışma arkadaşlarını toplar, birlikte bir öğlen yemeği yeriz ve ülke sıkıntılarını konuşuruz. Hüzünlü toplantılardır bunlar. İktisattaki problemleri sadece birbirimizle paylaştığımız, bilgimizi aktüel tutmaya çalıştığımız toplantılar. Bazen de eski Türkiye’yi konuşuruz, âlâ yanıyla, makus yanıyla. O kısmı çok daha hüzünlüdür.
Eski Türkiye’yi nasıl tanımlarsınız diye sorarsanız şöyle derim: Eski Türkiye eski Türk sinemaları üzereydi: Yoksul ancak memnun.”
