Deprem öncesi gelen erken uyarı bildirimleri hayati önem taşıyor
İstanbul’da meydana gelen 6,2 büyüklüğündeki zelzelede birtakım akıllı telefon kullanıcıları, sarsıntı başlamadan saniyeler evvel erken ihtar bildirimi aldı. Google tarafından sunulan bu bilhassa birçok kişi, Marmara Denizi Silivri açıklarındaki zelzele esnasında süratli kaçma imkanı buldu.
Uzmanlar, erken ihtar sisteminin işleyişi ve güvenilirliğiyle ilgili AA muhabirine değerlendirmelerde bulundu.
Jeoloji yüksek mühendisi Prof. Dr. Okan Tüysüz, yaşanan zelzelenin Büyük Marmara Sarsıntısı olmadığının altını çizerek, fayın tamamının kırılmadığını, tamamının kırılması durumunda 7’nin üzerinde bir sarsıntı yaşanabileceğini söz etti.
Artçıların en az 1 hafta, sonrasında tahminen 1 ay, tahminen daha uzun müddet devam edeceğini lisana getiren Prof. Dr. Tüysüz, “Marmara Denizi içinde sarsıntı oluşturmasını beklediğimiz, kırılmamış büyük bir fay var. Onun ne vakit kırılacağı aşikâr değil.” ihtarında bulundu.
Tüysüz, Kandilli Rasathanesinin de üzerinde çalıştığı erken ikaz sisteminin bulunduğunu belirterek, “Depremlerde ‘P’ ve ‘S’ dalgası olmak üzere iki dalga çıkar. Birinci dalga aşağı üst zelzele olduktan sonra saniyede 7 kilometre süratle, ikinci dalga da 4 kilometre süratle ilerler. Ortalarında bir vakit farkı vardır. Birincisi geldiği vakit kimi aygıtlar bunu algılar. Onu algıladığı vakit ikincisinin geleceği muhakkaktır ve size haber verir.” diye konuştu.
“Doğal gazı, elektriği kesiyor, metroları, hızlı treni durduruyor”
Sistemin bunun üzerine kurulu olduğunu söyleyen Tüysüz, “Depreme olan aranız mesela 8-10 kilometreyse bu müddet 1-2 saniye olur. Şayet uzaklığınız biraz daha uzunsa bu sefer 8-10 saniyelere kadar çıkabilir. Zelzele dalgası da bir halde size gelene kadar ortada bir vakit farkıyla geliyor. Bu vakit farkı insanlara kaçmak, kurtulmak için bilhassa İstanbul üzere faya çok yakın yerlerde pek bir vakit tanımaz ama elektriği kesebilir, treni durdurabilir, doğal gazı kesebilir.” dedi.
Prof. Dr. Tüysüz, “Bizim zaten Marmara Denizi içinde bu türlü bir sistemimiz var. Doğal gazı kesiyor, elektriği kesiyor, metroları durduruyor, hızlı treni durduruyor. Bu türlü bir sistem çalışıyor ancak bu insanların kullanacağı düzeyde muteber bir biçimde şimdi gelişmedi.” bilgisini verdi.
Gelen bildirimlerin bazen karşıt durumlara da neden olabileceğine işaret eden Prof. Dr. Tüysüz, “Süre çok kısa olacağı için bazen de tam aykırısı olabiliyor. Bir saniye vaktiniz var, o bir saniye içinde kendinizi camdan atıveriyorsunuz.” diye konuştu.
“İnternet irtibatı şart”
Bilişim uzmanı Osman Demircan da erken ihtar bildirimlerinin sadece Android işletim sistemli telefonlarda olduğunu söz ederek, sistemin çalışmasıyla ilgili ayrıntılar verdi.
Demircan, “Telefonlar, yapısı gereği elimize aldığımız vakit o harekete reaksiyon verebiliyorlar. Şayet telefonunuz hareketsiz bir durumda duruyor ise yer hafif sallanmaya başladığında aldığı titreşimleri direkt sarsıntı olma potansiyeli olarak pahalandırıyor ve o bölge içindeki telefonlardan gelen sinyalleri de yorumlayarak, bunun bir zelzele olduğunu bilip, etrafa bildiri göndermeye başlıyor.” sözünü kullandı.
Bildirimlerin sarsıntı kestirimi yapmadığını, zelzele anında uyardığını belirten Demircan, “Bu bildirinin bize gelmesini sağlayan şey, telefonu hareketsiz bir biçimde kalan kullanıcıların telefonlarından alınan titreşim dataları. Titreşimin birinci alındığı yer, tesir alanı ve zelzelenin gelme müddeti de düşünüldüğünde bildiri geldikten birkaç saniye sonra zelzelenin oluyor olması aslında sarsıntının birkaç saniye evvel başladığını gösteriyor. Zira bu sistemler zelzele olmadan zelzele olup olmayacağını anlayamıyor.” diye konuştu.
Demircan, alınan bilgilerin sağlam olduğunu lisana getirerek şöyle devam etti:
“Gayet sağlam zira bu datayı tek bir telefondan almıyor. Bu özelliği açmış ve bu dataların toplanmasına müsaade veren telefonların tamamından aldığı ve bunu da istatistiksel olarak biraz yapay zekayı da kullanıp değerlendirdiği için pek emniyetli bir bilgi. Bugüne kadar aslında rastgele bir sorun yaşatmadı. Yani ne vakit zelzele olacağı söylendiyse o sarsıntı oldu. Bazen sarsıntı bilgisi gelip de sarsıntısı hissetmeyenler oldu. O en uç noktadaki bireylere sarsıntının ulaşmamış olması yüzünden onlar o bilgiyi almadılar ancak zelzele nitekim de oldu.”
Bildirimlerin devreye girmesi için internetin ehemmiyetine dikkati çeken Demircan, “Android telefonu olanlar, sarsıntı ihtar sistemi özelliğini açanlar ve pozisyon bilgisini de bu bilhassa birlikte etkin hale getirenler direkt bu bilgiyi hem gönderebiliyorlar hem de alabiliyorlar. İnternet irtibatı kural zira o datayı bir yerden alıyor olması gerekiyor. Sistem üzerinden geldiği için internet temasınız yoksa sarsıntı uyarısı almazsınız.” dedi.
Demircan, “Depremden sonra izlediğim görüntülerin ortasında 5 saniye içinde meskenini terk etmeyi başaran aileler vardı. Yani bazen 5 saniye sahiden hayat kurtarıcı olabiliyor ve bu stil sistemler birçok aile için daha yıkıcı ve büyük zelzelelerde hayat kurtarıcı olabilir.” tabirini kullandı.
