Çevre üzerindeki baskıyı sürdürülebilir bilinç azaltacak
Hüseyin VATANSEVER
Birleşmiş Milletler (BM) Etraf Konferansı, 1972 yılında İsveç’in Stockholm kentinde yapılmıştı ve burada alınan bir kararla 5 Haziran günü Dünya Etraf Günü olarak kabul edildi. Emel tabiatın korunması konusunda dünya çapında farkındalık oluşturmak ve milletlerarası davette bulunarak etraf ismine aksiyona geçilmesini desteklemekti.
Nihayetinde insanlığın ömür bulduğu ve yerleşebildiği şimdi tek yer olan şu mavi gezegenden öbür meskeni yok. Etrafın korunmasıyla fakat insanlık varlığını sürdürülebilir ve 1972 yılından bu yana iklim değişikliğinin de tesirleriyle etraf sıkıntılarının tesirleri daha da derinleşti. Giderek artan sıkıntılara dikkat çekmek isteyen BM, 2025 yılı Dünya Etraf Günü’nde plastik atıkların kirletici tesirine karşı herkesi harekete geçmeye davet ediyor.
Küresel ısınmayı 1.5°C’nin altında tutmak hayati kıymet taşıyor
BM Etraf Programı (UNEP) öncülüğünde yürütülen Dünya Etraf Günü çalışmaları, tıpkı vakitte üretim ve tüketim alışkanlıklarımızı yine kıymetlendirme daveti etrafında şekilleniyor. Bilhassa besin sistemlerinde esaslı bir dönüşümün gerekliliğini vurgulayan UNEP datalarına nazaran dünya topraklarının yüzde 40’ı bozulmuş durumda. Bu durum dünya nüfusunun yarısına yakın olan yaklaşık 3.2 milyar insanı etkiliyor. Arazi tahribatı ve kuraklık denetim altına alınmadığı takdirde global besin üretkenliğinin yüzde 12 oranında azalma riski bulunuyor.
Bu risk diğer türlü söz ile 2040 yılına kadar besin fiyatlarının dünya genelinde yüzde 30’a kadar artmasına yol açabilecek bir etken olarak görülüyor. Var olan şartlar sürdüğü takdirde 2050 yılına kadar dünya nüfusunun yüzde 75’ini aşan kısmı kuraklıktan etkilenecek. Bu datalar bütün olarak değerlendirildiğinde 21’inci yüzyılda global ısınmayı 1.5°C’nin altında tutabilme maksadı daha da mana kazanıyor. Bunu başarabilmenin yolu ise 2030 yılına kadar yıllık sera gazı emisyonlarını yarıya indirmekten geçiyor.
Gezegeni kuşatan etraf sıkıntıları, görmezden gelinemeyecek ihtar işaretleri ile insanlığın geleceği için bir şeyler yapılması gerektiğini gösteriyor. İklim değişikliği, doğal kaynakların tükenmesi, su kıtlığı ve biyolojik çeşitlilik kaybı üzere çevresel problemler nedeniyle insanlık, tahminen de var oluşundan bu yana en büyük meydan okumasıyla karşı karşıya… Etraf problemleriyle çaba etmek için tarihin en kıymetli evresi olarak tahminen de 21’nci yüzyıl kritik bir eşikte yer alıyor.
Çevresel meseleler günümüzde insanlık için hayati tehdit oluşturacak boyuta ulaştı. Örneğin fosil yakıtlardan kaynaklanan global ısınma ile atmosferdeki karbondioksit (CO2) ölçüsü arttı ve global sıcaklık sanayi öncesi devir ile kıyaslandığında 1.15°C yükseldi. Dünyada atmosferdeki CO2 ölçüsünün günümüzdeki kadar yüksek olduğu en son devir 4 milyon yıl öncesinde yaşanmıştı ve bu devir yıkıcı tesirler göstermişti.
Ek olarak sera gazları emisyonundaki artış, global ısınmayı tetikliyor. Yakın geçmişte bu artışın yıkıcı sonuçları, orman yangınlarının olağan üstü boyutlara ulaşmasıyla görünür hale geldi. Başka yandan global ısınma, kutuplarda ve karalardaki buzulların erimesi, Amazon yağmur ormanlarının giderek tahrip olması üzere sonuçlar doğuruyor.
Sürdürülebilir üretim ve tüketim teşvik edilecek
Gezegenin her köşesine nüfuz eden plastik kirliliğini önlemek üzerine hareket daveti yapılırken, tehlikenin boyutunu vurgulamak gayesiyle mikroplastikler formunda bu hususun insan bedenine dahi girdiği hatırlatılıyor. 2025 yılı Dünya Etraf Günü, plastik kirliliğiyle uğraş için kolektif hareket davetinde bulunuyor. Kelam konusu davet, tabiattan ilham alarak ve global gerçekler ışığında tahlilleri sergiliyor.
Böylece bireyleri, kuruluşları, sanayileri ve hükümetleri sistemik değişimi yönlendiren sürdürülebilir uygulamaları benimsemeye teşvik ediyor. Bu yıl Dünya Etraf Günü, ülkelerin plastik kirliliğini sona erdirecek global bir muahedeyi müzakere etmeyi sürdürmek maksadıyla tekrar bir ortaya gelmelerinden evvel kutlanıyor.
İki ay sonra yapılacak Plastik Kirliliği Hükümetlerarası Müzakere Komitesi (HMK) deniz ortamı da dahil olmak üzere plastik kirliliğine ait memleketler arası, yasal olarak bağlayıcı doküman metninin geliştirilmesi gayesiyle müzakereler yürütmeyi sürdürecek. 5-14 Ağustos 2025 tarihlerinde İsviçre’nin Cenevre kentinde gerçekleştirilecek toplantıda beşinci oturumun ikinci kısmı ele alınacak. Beşinci oturum, deniz etrafı de dâhil olmak üzere plastik kirliliğine ait memleketler arası yasal bağlayıcılığı olan bir araç geliştirilmesine yönelik tarihi bir karar kabul edilmişti.
Deniz ortamı da dahil olmak üzere plastik kirliliğine ait milletlerarası, yasal olarak bağlayıcı doküman metninin geliştirilmesi maksadıyla müzakereler yürütülen toplantıda bu yıl üzerinde çalışılan metnin imzalanarak bağlayıcı mutabakat haline getirilmesi öngörülüyor. Ayrıyeten kaynak verimliliği ve döngüsel iktisat yaklaşımları da dâhil olmak üzere eser tasarımı ve çevresel açıdan daha sağlam temelleri olan atık idaresi yoluyla plastiklerin sürdürülebilir üretimi ve tüketimi teşvik edilecek.
Plastik kirliliği, yüzyılın en büyük problemleri arasında…
Ortalama olarak global boyutta her bir dakikada 1 milyon plastik su şişesi satın alınıyor ve her yıl 5 trilyon tek kullanımlık poşet tüketiliyor. Kullanılan plastik eserlerin yüzde 50’sini tek kullanımlık eserler oluştururken, okyanuslarda bir yılda biriken plastik ölçüsü, dünyanın etrafını dört sefer dönebilecek kadar çok. Büsbütün çözülene dek bin yıl boyunca varlığını sürdürebilen plastikler, insan vücuduna de direkt ziyan vermekte. Plastikler, ayrıyeten mikro plastikler boyutuyla da tehlike oluşturuyor.
2000’li yıllara gelindiğinde oluşan plastik atık ölçüsü, evvelki 40 yıllık devirde ortaya çıkan ölçüsü aşmıştı. Bugün ise her yıl yaklaşık 400 milyon ton plastik atık oluşuyor. Şayet tarihi süreçteki artış eğilimi bu türlü devam ederse global plastik üretiminin 2050 yılına kadar 1.1 milyar tona ulaşacağı iddia ediliyor. Bu açıdan bakıldığında 21’inci yüzyılın en değerli etraf problemlerinde plastik kirliliğinin üst sıralarda olacağı görülüyor.
