Amerika’nın gıda ambarında ‘nadas’ alarmı

Başak Parıltı GÖKÇAM

Küresel tarım yeri öl­çeği hesaplamaları­na nazaran 2022 itibarıy­la dünya tarım toprağı yaklaşık 4,78 milyar hektar olarak belir­tiliyor. Bu ölçü, toplam ka­ra alanının yaklaşık yüzde 36- 38’ine denk geliyor. Tekrar ya­pılan ölçümlere nazaran bunun içinde 1.57 milyar hektar ta­hıl-baklagil üzere eserlerle eki­liyken, geri kalan 3,21 milyar hektarlık alan ise mera, çayır ve kalıcı ekili alanlardan oluşu­yor. Besin ve Tarım Örgütü’nün (FAO) 2001-2022 bilgilerinin tahliline nazaran; 2022 prestijiyle 1,085 milyar hektar, süreksiz ekili alan içinde kalırken, bu alanın tümünün ise ekili eserlere ay­rılmadığı, bir kısmının nadasa bırakıldığı kestirim ediliyor.

Tarım topraklarının yakıla­rak,1 yıl ya da daha uzun müddet boş bırakılmasını söz eden nadas uygulamasının zararla­rı ise saymakla bitmez. Topra­ğı çıplak bırakarak rüzgâr ve su erezyonuna karşı savunmasız hale getiren nadas, bunun yanı sıra toprağın verimli üst taba­kasının ziraî üretkenliğinin de düşmesine neden oluyor. Ay­rıca bilhassa kurak ve yarı ku­rak bölgelerde toz fırtınalarına da neden oluyor.

Yılda ortalama 1 milyon dönüm ekilmiyor

Kaliforniya UC Merced Üni­versitesi profesörleri Adeye­mi Adebiyi ve John Abatzoglou tarafından yapılan ve Commu­nications Earth and Environ­ment mecmuasında yayımlanan yeni bir araştırmaya nazaran Orta Vadi’nin Kaliforni­ya’daki nadasa bırakı­lan yerlerin yaklaşık yüzde 77’sini oluş­turduğu ve büyük antropojenik yahut insan kaynaklı toz olaylarının yaklaşık yüz­de 88’iyle bağlı olduğu ortaya konuldu. Bu; Kaliforniya’da her yıl orta­lama 1 milyon dönümden faz­la boş tarım toprağının, milyon­larca sakinin sıhhatini olumsuz etkilemesi manasına geliyor. Ayrıyeten Amerika’nın besin am­barı olarak bilinen Kaliforni­ya’nın tarım ekonomisindeki geleceğini de sarsıyor.

Çalışmaya ait konuşan UC Merced Mühendislik Fa­kültesi Karmaşık Sistemler Yö­netimi Bölümü’ndeki klima­tolog Prof. John Abatzoglou, “Boşta kalan tarım toprakları ve toz bilhassa buğday, mısır ve pamuk üzere yıllık eserlerin ziraî uygulamalar yahut su ve ekonomik kararların bir kombinasyonu ola­rak nadasa bırakıldığı Kern, Fresno ve Kings ilçelerinde yoğun­laşıyor. Tarlalar ekilmediğinde, rüzgâr erozyo­nu toz yarata­bilir” dedi.

Toz tesiri kestirimleri değişebilir

Çalışma ile araştırmacıların tozun çok çeşitli kaygılar ve zorluklar üzerindeki tesirlerini daha düzgün anlamalarına yardımcı olması bekleniyor. Çalışmayı pahalandıran Kaliforniya UC Merced Üniversitesi profesörü Adeyemi Adebiyi, “Tarımsal kaynaklı antropojenik tozun muhtemelen hangi ögeden kaynaklandığını daha yeterli anlamak, ülkenin ve dünyanın başka bölgelerindeki tozun genel tesirlerini daha âlâ temsil etmemize yardımcı olabilir. Gelecekte tozun iklim ve sıhhat üzerindeki tesirlerinin simülasyonunda en büyük bilinmezliklerden biri, antropojenik tozun nasıl değişebileceğidir. Çalışmamız, nadasa bırakılmış yahut boş bırakılmış tarım topraklarının baskın bir etken olduğunu gösterdiğinden, bu, genel toz tesirini nasıl varsayım ettiğimizi değiştirebilir” diye konuştu.

Çiftçilere, tozu azaltan bitki örtüleri önerisi

Araştırmacılar tozun iklim üzerindeki tesirlerini tam olarak anlamasalar da, toz Sierra Nevada kar örtüsüne çöktüğünde karı koyulaştırdığını ve yılın olağandan daha erken erimesini teşvik ettiğini biliyorlar. Bu, eyaletteki beşerler için kritik su kaynaklarını etkiliyor. Araştırmacılar, çiftçilere toprak sıhhatini artıran ve tozu azaltan örtü bitkilerini yahut toprak örtülerini değerlendirmelerini önerdi. Yaygın toz olaylarının çoklukla kuvvetli rüzgârlar yahut fırtınalar üzere hava şartları tarafından yönlendirildiği fakat toprak kuru ve rahatsız edildiğinde tozun daha muhtemel hale geldiğini belirten Abatzoglou, “Toz oluşumunda insan ikinci kaynaktır. İnşaat ve çiftçilik de dahil olmak üzere insan faaliyetleri lokal tozu büyük ölçüde yönlendirir” dedi.

En çok savunmasız kümeleri etkiliyor

Nadas kaynaklı oluşan tozun, önemli teneffüs yolu rahatsızlıklarına yahut mevte neden olan kimyasal patojenlerle karışabileceğini söyleyen Abatzoglou, “Örneğin, bir mantarın neden olduğu vadi ateşi yayılmak için toza güvenir. Partikül husus ayrıyeten çeşitli bunama biçimleri, kardiyovasküler problemler, KOAH, astım ve tahminen de şaşırtan bir formda daha uzun ve daha ağrılı adet döngüleriyle ilişkilendirilmiştir.

Savunmasız kümeler (yaşlı, çocuk, kronik hastalığı olan, hamile) bu sıhhat tesirlerini orantısız bir formda yaşarlar” diye ekledi. Toz fırtınalarının ayrıyeten verimli üst toprağın kaybı ve havadaki parçacıkların ekinleri aşındırması nedeniyle ziraî üretkenliği de azaltabileceği belirtildi. Bu, eyaletin Amerika Birleşik Devletleri’ndeki önde gelen ziraî üretici rolü göz önüne alındığında bilhassa kritik olarak vurgulanırken, nadasın kıymetli ölçüde tesirli olduğu toz fırtınalarının başka bir tehlikesi ise görüş aralığının azalması sonucu yaşanan trafik kazaları olduğu tabir edildi.