Çiftçi maliyet yorgunu
Mehmet Hanifi GÜLEL
Çiftçiler açısından 2024 yılı güç ve kayıp yılı olarak kayıtlara geçti. Global ısınmanın tesiriyle yağışların az olması kimi eserlerin rekoltesini olumsuz etkilerken, kimi eserlerin ise tarlada yanmasına sebep oldu. Birtakım eserlerde ise tarım zararlılarıyla gayret ağırdı.
Açıklanan fiyatlarla, artan girdi maliyetleri oluşan arz fazlası, pek çok eserin ya tarlada kalmasına neden oldu ya da maliyetinin çok altında satılmasına. Bu eserlerden en çok etkilenen domates oldu. Tüm bu yaşananların ışığında geçen yıl 20 temel tarım eserin 15’inde çiftçi kazanırken, bu yıl ise tablo aksine dönerek 20 eserden 15’inde ziyan etti. 2024’te üreticisine kazandıran eserler şekerpancarı, mısır, üzüm, elma ve çeltik olarak açıklandı.
Sektör temsilcileri, 1 Eylül 2024 prestijiyle bitkisel üretim, su eserleri ve hayvancılıkta planlı üretim devrine geçildiğini ve Türk tarımında yeni bir sayfa açıldığına işaret ediyor. Yeni modelle üretimde arz fazlası ve besin fiyatlarında dalgalanmanın önüne geçerek, üreticilerin ziyan etmemesi ve tüketicilerin yüksek fiyattan tüketmemesi hedefleniyor.
TÜİK’in 2024 yılı Bitkisel Üretim İstatistiklerine nazaran bir evvelki yıla kıyasla tahıllar ve öbür bitkisel eserlerde üretim (yem bitkileri hariç) yüzde 5, zerzevat üretimi yüzde 5,6 azaldı, meyveler, içecek ve baharat bitkilerinde ise yüzde 2,1 artış yaşandı.
Tahıllarda mısır ve arpa eserlerinde yüzde 10’un üzerinde rekolte düşüşü görüldü. Zerzevat üretiminde en çok ekilen eserlerde artışlar yaşanırken, küçük ve bölgesel olarak ekilen eserlerde üretim düşüşü tesirli oldu. Meyve kümesinde ise muz ve turunçgillerin rekoltesinde önemli bir düşüş var.
Buğday
Geçen yıl buğday rekoltesi 20,8 milyon ton olarak kayıtlara geçti. Fakat, Toprak Mahsulleri Ofisi’nin (TMO) açıkladığı ekmeklik buğday için ton başına 9,250 TL ve makarnalık buğday için 10,000 TL fiyat açıklandı.
Prim hariç ekmeklik buğdayda yüzde 12,1, makarnalık buğdayda yüzde 11,1 artış yapıldı. Fiyatların girdi maliyetlerinin çok altında kaldığını belirten Şanlıurfa Ziraat Odaları İl Koordinasyon Kurulu Lideri ve Hilvan Ziraat Odası Başkanı Hikmet İpar, sulu tarım yapanların rekoltenin yüksek olmasından ötürü kar zararın başa baş olduğunu, kuru alanların ise ziyan ettirdiğini söyledi.
Arpa
TMO arpa fiyatını ton başına 7,250 TL olarak belirledi ve yüzde 3,6 artış yaptı. Rekolte ise yüzde 12 düşüşle 8.1 milyon ton gerçekleşti. Türkiye genelinde çiftçilerin kayıpla kapattığı bir eser olarak yer aldı.
Fındık
Fındık, 2024 fiyatı yüzde 57 ile en yüksek açıklanan tarım eseri olarak kayıtlara geçti. 717 bin ton rekolteye karşın, personellik maliyetleri ve kokarca zararlısından ötürü randımanda düşüşler yaşandı. Bu da düşük fiyatla alım yapılmasına neden oldu.
Perşembe Ziraat Odası Başkanı Arslan Soydan, kendi eserini toplayan üreticilerin personellik masrafı olmamasından ötürü güzel olduğunu, lakin yevmiye ile toplayanların personellik masrafının yüksek olması ve hasat periyodunda hür piyasada fiyatların düşmesinden ötürü genel olarak kaybettirdiğini söyledi. Soydan, ihracat gelirinin artmasına karşın üreticilere yansımadığını belirtti.
Zeytin
Zeytin üretimi ise 2024 yılı Cumhuriyet rekoru kırarak 3 milyon 750 bin ton olarak gerçekleşti. Zeytinyağı üretimi ise 475 bin ton olması iddia ediliyor. Yüksek rekolteye karşın alım yapan kurumlar, evvelki yıla nazaran fiyatlarını artırmadı ve birebir düzeyde bıraktı. Zeytin toplamada personellik maliyetlerin yükselmesi ve piyasada yağ fiyatlarının gerilemesi nedeniyle yüksek rekolte üreticisini şad etmedi.
Patates
Patates rekoltesi yüzde 21,1 artış ile 6,9 milyon ton gerçekleşti. Plansız üretim ve yüksek rekolte fiyatların düşmesine neden oldu. Şu an patatesin kilogram fiyatının üreticide 4-5 TL ortasında değiştiğini kaydeden Niğde Ziraat Odası Başkanı Veli Kenar, 2024’te patatesin üreticisine kazandırmadığını söyledi.
Soğan
Bu yıl üreticisine kaybettiren tarım eserlerinden biri de soğan oldu. Bir evvelki yıla nazaran üretim yüzde 1,2 artış ile 2 milyon 632 bin ton gerçekleşti. Üretim ve personellik maliyetlerindeki yükseliş soğan üreticisinin de yılı kayıpla kapatmasına neden oldu.
Tarlada satış yapanların ziyan ettiğini belirten kesim temsilcileri, depoya koyan üretici içinse olumlu olduğunu söz ediyor. Tüm üreticilerin depolama imkanı olmamasından ötürü, genel manada soğan için kayıp yılı olarak yer aldığı belirtiliyor.
Domates
Bu yıl en çok konuşulan eserlerin başında domates geldi. Üreticiler birçok vilayette protestolar yaptı. Fiyatının düşük olması ve arzın yüksek olmasından ötürü kimi üreticiler eserini toplayamadan tarlada kaldı. 2024’te üretim yaklaşık yüzde 10 artış ile 14 milyon 617 bin ton olarak gerçekleşti.
2024’te domates eken çiftçilerin yılı en çok kayıpla kapatan eser olduğunu belirten Turgutlu Ziraat Odası Başkanı Abdullah Şenol, önceki yıl fiyatı 2,5 lirayken 2024 fiyatının 1,5 liraya kadar gerilediğini söyledi. Şenol, çiftçilerin zerzevat ekiminden vazgeçtiğini, tahıl eserlerin ekimine yöneldiğini iletti.
Narenciye
Narenciye üretimi geçen yıla nazaran yüzde 30,4 düşüşle 5 milyon 481 bin ton olarak gerçekleşti. Evvelki yıl yüksek rekolte nedeniyle eserlerinin üçte biri kısmında kalmıştı. 2024’te çiftçinin en güç yılı olduğunu belirten Yüreğir Ziraat Odası Başkanı Mehmet Akın Doğan, bu yaşına kadar bu türlü güç bir yıl görmediğini aktardı.
Eskiden nadiren kimi eserlerin para etmediğini ileten Doğan, “Bu yıl neredeyse eserlerin tamamı sorunlu. Narenciyede fiyatlar düzgün lakin randıman olmadığı için çiftçi tekrar para kazanamadı. İhracatta da rekabetten ötürü çok yapılmıyor. Bu yıl fiyat yüksek lakin çiftçi tekrar para kazanamıyor. 2024’te Türkiye’nin genel manada en makûs yılımız olarak kayıtlara geçti. Çiftçiler 2025’ten de umutlu değil” dedi.
Ayçiçeği
Son yıllarda çok sıcaklıkların tesiriyle rekolte kayıpların yanı sıra fiyatının da artmaması üreticisine kaybettiren bir başka eser oldu. TÜİK’e nazaran 2024’te 2 milyon 195 bin ton rekolte elde edildi. Çukurova çiftçisi kuraklıktan ötürü randıman kaybı yaşarken, öbür yandan fiyatı da düşük kaldı. Trakya’da ise fiyatının 21 lirayı bulmasına karşın üreticiler yılı kayıpla kapattı.
Pamuk
Her geçen yıl üretim alanı daralan eserlerin başında gelen pamuk, 2024’te 2 milyon 243 bin ton rekolte ile kapattı. Pamuğun kilogram fiyatının iki yıldır neredeyse yerinde sayması ve 20 ile 22 lira ortasında değişmesi üreticisine kaybettirdi. Ekim alanlarının daraldığını belirten çiftçi temsilcileri, pamukta gümrük vergilerini artırmaması ve iç piyasada pamuk fiyatlarının direkt dünya fiyatlarıyla orantılı olmasından ötürü üreticisine kaybettirdiği eserlerden biri oldu.
Çay
Bu yıl yaş çay üretimi 1 milyon 414 bin ton olarak kayıtlara geçti. Dönem başında fiyatlarının 19 lira açıklandı. Çay Sanayicisi İşadamları Derneği (ÇAYSİAD) Genel Sekreteri Mustafa Yılmaz Kar, daha sonra fiyatların hür piyasada 14 liraya kadar indiğini belirtti. Personellik fiyatlarından ötürü üreticisine kazandırmadığını kaydeden Kar, kendi çayını toplayanlar açısından biraz yeterli olduğunu söyledi.
Mercimek
Kırmızı mercimek üretimi 2024’te 405 ton olarak geçekleşti. Yüklü Güneydoğu’da kuru tarım alanlarında üretilen mercimek, 2024’te üreticisine kazandırmayan bir başka eser oldu. Üretici temsilcileri, maliyetlerden ötürü başa baş kurtardığını ve kuru alanlarda olduğu için birçok yerde ziyan ettirdiği belirtiliyor.
Antep fıstığı
Güneydoğu’nun kıymetli eserlerinden biri olan Antep fıstığı, bu yıl var yılı olması ve hasat devrinde fiyat düşüklüğü nedeniyle elindeki eseri satmak zorunda kalan üreticilere kaybettirdi. Hatta hasat devrinde fiyat düşüklüğü nedeniyle çiftçilerin protesto ettiği eserlerden biri oldu. 2024’te 383 bin ton rekolte elde edildi.
Muz
Muz üretimi ise 2024’te 875 bin ton olarak kayıtlara geçti. Anamur Bozyazı Ziraat Odası Başkanı Ahmet Şeref Gümüş, muzun bu yıl üreticisine kandırmadığını ve daima geriye yanlışsız fiyatın gittiğini söz etti. Muzun yüzde 60’ının zincir marketlerde satıldığını aktaran Gümüş, arzı da talebi de zincir marketlerin oluşturduğunu söyledi. Gümüş, 2024’te muz fiyatlarının üreticide ortalama 22 ile 23 lira ortasında olduğunu belirtti.
Kayısı
Bu yıl rekoltede artış yaşanan eserlerden biri de kayısı yer aldı. 2024’te 1 milyon 269 bin ton olarak kayıtlara geçti. Dal temsilcileri, fiyatların evvelki yılın altında kalması nedeniyle yevmiye ile toplayanlar için kayıp yılı olarak kapattıklarını belirtiyor.
Ürün yelpazesini genişleten çiftçi rahat etti
Şeker Pancarı
Türkiye’de 23 milyon tonla en çok üretilen tarım eseri olan şeker pancarı, 2024’te çiftçisine kazandıran eserlerden biri olarak yer aldı. Alım fiyatı ise 2024’te yüzde 28 artış ve kota tamamlama primiyle birlikte ton başına 2 bin 375 lira olarak açıklandı.
Ziraat Mühendisleri Odası Konya Şubesi Başkanı Burak Kırkgöz, özellikle kuru tarımda üretim yapanların para kazanamadığını belirterek, “Şeker pancarında tonajda rastgele bir sorunu olmayan çiftçiler para kazandı. Şeker pancarından düzgün randıman alan çiftçilerin ben ziyan ettim deme bahtı yok. Talep ve arz istikrarına nazaran eserlerin fiyatı değişiklik gösterebiliyor. Biz de o yüzden çiftçilere eser yelpazesini biraz geniş tutmalarını tavsiye ediyoruz” dedi.
Mısır
Mısır üretimi geçen yıl 8 milyon 100 bin ton olarak gerçekleşti. Üretimde yüzde 10’luk düşüş, evvelki yıllarda fiyatın düşük olmasından kaynaklandı. TMO tarafından fiyatı açıklanmayan, özgür piyasada ton fiyatı 7 bin 300’den 9 bin 500’e kadar yükseldi ve 2024’te çiftçiye kazandıran tarım eserlerinden biri olarak öne çıktı. Devletin 1 milyon ton mısır ithalatına müsaade vermesine karşın üreticisinin yüzünü güldüren tarım eseri oldu.
Çeltik
Çeltik fiyatı çiftçi açısından uygun ve pahalı bir eseri olması ile çiftçiye kazandıran bir eser olarak öne çıktı. Rekolte ise yüzde 13,2 arış ile 1 milyon 19 bin ton olarak kayıtlara geçti. 55 randıman baldo kümesi çeltiklerin fiyatı yüzde 29,2 artırılarak ton başına 31 bin TL, 58 randıman cammeo kümesi çeltiklerin fiyatı yüzde 30,4 artırılarak ton başına 30 bin TL ve 60 randıman Osmancık kümesi çeltiklerin fiyatı ton başına 25 bin TL olarak açıklandı.
Üzüm
Çiftçiyi bu yıl sevindiren eserlerden bir de üzüm oldu. TARİŞ tarafından kuru üzüm kilogram alım fiyatı 100 TL olarak açıklandı. Yaş üzüm rekoltesi ise 3 milyon 468 bin ton olarak gerçekleşti. Üzüm fiyatlarının âlâ fakat randımanın düşük olduğunu söz eden Turgutlu Ziraat Odası Başkanı Abdullah Şenol, fiyatın olağan bedelinde gitmesi çiftçiye kazandıran bir eser olduğunu vurguladı.
Elma
Elma üretimi evvelki yıla nazaran bir ölçü düşüşle 4 milyon 420 ton olarak gerçekleşti. Fiyatının da âlâ olması çiftçiyi şad eden bir eser oldu.
