Bankacılık fosil yakıt tehdidi altında

Başak Işık GÖKÇAM

Sürdürülebilir İktisat ve Finans Araştırmala­rı Derneği (SEFİA) ta­rafından hazırlanan Âtıl Var­lık Riski ve Fosil Yakıt Yatı­rımlarından Çekilme Eğilimi: BIST 100 Örneği’ raporu ya­yınlandı. Raporda, fosil yakıt­tan çekilme eğilimi ve bu eği­lime ait iklim değişikliği finansmanı sistemleri ele alındı. Rapora nazaran Borsa İstanbul 100 (BIST 100) En­deksi’nin karbon riskine ma­ruz kalma oranı yüzde 11,3 olarak açıklandı.

Küresel finans piyasaların­daki yüksek karbon yoğun­luğunun gözler önüne seril­diği çalışmada, sırf hal­ka açık en büyük 100 kömür ve 100 petrol ve gaz şirketi­nin rezervlerinden kaynakla­nan potansiyel emisyonların dahi belirtilen sıcaklık artışı için karbon bütçesini aşaca­ğı hesaplandı. Fosil yakıtlar­dan çekilme eğiliminin küre­sel görünümünün ortaya ko­yulduğu raporda, Londra, Sao Paulo, Moskova, Avustralya ve Toronto borsalarının piya­sa kıymetlerinin yaklaşık yüz­de 20 ila yüzde 30’unun fosil yakıtlarla bağlantılı olduğu belir­tildi.

Halka arz fosil yakıt şirketlerinde süratli artış

Araştırmaya ait değer­lendirmede bulunan SEFİA Analisti Taylan Kurt, “Küre­sel piyasalarda halka arz edi­len fosil yakıt şirketi sayısın­da süratli bir artış görülüyor. İklim değişikliği kaynaklı riskler bu kademede göz arkası ediliyor ve şirketler tarafın­dan piyasalara yükleniyor.

Buna karşılık, büyük varlık idare şirketlerinin fosil ya­kıtlardan yatırımı­nı çekmeleri olarak tanımlanabilecek fosil yakıttan çe­kilme (fosil fuel divestment), kü­resel finans piya­salarında tesirli ol­maya başlayan bir eğilim olarak öne çıkıyor. Fo­sil yakıtlara yatırım yapma­ma kararı alan sermayenin büyüklüğü artması sermaye piyasalarını yapısal olarak et­kileyecek bir risk olarak öne çıkıyor” dedi.

Âtıllaşan sermaye, kesimleri olumsuz etkiliyor

Dünya yüksek karbonlu fa­aliyetlerden uzak­laştıkça, düşük karbonlu dönü­şüme ahenk sağ­layamayan tüm teknolojiler ve ya­tırımların, eko­nomik ömürleri­ni tamamlama­dan evvel âtıl kalma riskiyle karşılaştığını belirten Kurt, “Karbonsuzlaştırma süreci fizikî sermayenin kısmen kullanım dışına alınmasını yahut tümüyle terk edilmesini gerektirdiğinde ise, öncelikle âtıllaşan bu sermayeyi kulla­nan dal daha sonra öbür bölümler olumsuz etkileni­yor” diye konuştu.

Ciddi risk olarak değerlendirilmeli

Geçmişteki dot.com ve mortgage balonu krizlerinin sermaye piyasalarından başla­yarak neden oldukları ekonomik yıkım üzere, kelam konusu karbon riskini de evvelden önemli bir risk olarak kıymetlendirmek gerektiği­ni belirten Taylan Kurt, “Fosil yakıtlardan çekilme, artık ana akım bir finansal eğilim hâline gelmiş durumda.

Temmuz 2023 prestijiyle dünya çapında bedeli 40,5 trilyon doları aşan yaklaşık bin 600 ku­rum, fosil yakıt yatırımlarından çekilmeye başladığını/başlayacağını taahhüt ediyor. Vakit içinde hareketin derinliği ve kapsamı da genişliyor. Kurumların sektörel çeşitliliği ve büyüklükleri arıyor. Giderek daha fazla sayıda yüksek profilli kurum çe­kilme hareketini destekliyor” diye ekledi.

Direkt ve dolaylı yatırımlar

BIST 100 Endeksi’nin yüzde 11,3 olan kar­bon riskine maruz kalma oranının 7,3 puanı, direkt fosil yakıt yatırımları olan firma­lardan, 4 puanı ise hem fosil hem de yenile­nebilir güç yatırımları olan firmalardan kaynaklanıyor. Bu 4 puanın içindeki fosil yakıt yatırımları, kurulu güç ve yatırım ma­liyetlerine nazaran ağırlıklandırıldığında, BIST 100 firmalarının direkt karbon riskine maruz kalma oranı yüzde 8,7’ye yükseliyor.

Riskin büyüklüğü fark edilmeli

Raporu kıymetlendiren SEFiA Yöneticisi Bengisu Özenç, “Söz konusu eğilim­ler âlâ izlenmediği ve gerek­li tedbirler alınmadığı du­rumda temerrütler ve âtıl varlık mümkünlüğünün Türk ban­kacılık kesimini zayıflata­cağı öngörülüyor. Sonlu bir karbon bütçesi­nin hal verdiği yeni sanayi siyasetinden kaynaklanan finansal riskler, artık büyük işletmeler tarafından değerli bir risk olarak değerlendirilmeli” dedi.

Bütçeye nazaran strateji oluşturulmalı

SEFiA Analisti Evrim Öz­yorulmaz Akcura, “Kömür ile alakalı varlıklar ve petrol rezervleri, düzenleme riskleriyle birinci etapta karşı karşıya kalan varlıklar. Bu nedenle yatırımcılar iklim taahhütlerini ve yatırım portföyü bağlamındaki yükümlülüklerini göz önünde bulundurarak âtıl varlık riskini nasıl yönetecekleri konusunda stratejiler geliştirmek durumunda” diye konuştu.

Âtıl varlıklar nedir?

Beklenen ekonomik ömürleri tamamlanmadan faaliyetini sonlandırması gerekecek ya da bedellerini kaybedebilecek fosil yakıt varlıkları.