e-atıktan toksiksiz altın üretmenin yolu bulundu

Başak Parıltı GÖKÇAM

Avustralya’daki Flin­ders Üniversitesi bi­lim insanları, altın çı­karımında kullanılan siyanür ve cıva üzere toksik kimyasallara sürdürülebilir alternatif geliş­tirdi.

Elektronik atık yığınla­rından ve cevherlerden altını geri kazanmak için havuz de­zenfektanlarında yaygın ola­rak kullanılan bir bileşik ile yine kullanılabilen kükürt açısından varlıklı bir polimeri birleştiren formülün, hem çev­reyi hem insan sıhhatini koru­yacağı belirtildi. Araştırma, Nature Sustainability dergi­sinde yayımlandı. Bu yenilik­çi teknik ile elektronik atıklar­daki eser ölçüde altının dahi yüksek saflıkta geri kazanıla­bileceği ve madencilik kaynak­lı toksik atıkları büyük oranda azaltabileceği ortaya konuldu.

Flinders Üniversitesi Kim­ya Profesörü Justin Chalker liderliğindeki takım, usulü cevher, devre kartları ve hatta bilimsel atıklardaki altın üze­rinde muvaffakiyetle test etti. Yeni süreç, düşük maliyetli triklo­roizosiyanürik asit ile altını çözerek, polimer sayesinde se­çici biçimde bağlayıp geri ka­zanıyor ve akabinde polimerin yine kullanıma hazır hale getirilmesini sağlıyor.

Cıva ve siyanür kullanımını azaltacak

Araştırmacılar, kelam konusu tekniğin dünya genelinde ar­tan altın talebine daha çevre­ci bir cevap sunarken, tıpkı za­manda cıva ve siyanür kullanı­mını azaltarak küçük ölçekli madencileri ve geri dönüştürü­cüleri destekleyebileceğini be­lirtti.

Araştırmaya ait konu­şan Flinders Üniversitesi Fen ve Mühendislik Fakültesi’nde­ki Chalker Laboratuvarı’nı yö­neten Kimya Profesörü Justin Chalker, “Çalışmada, suyu de­zenfekte etmek için kullanılan bir bileşikten türetilen yeni ve geri dönüştürülebilir bir sızdır­ma reaktifi de dahil olmak üze­re birçok yenilik yer alıyor. Grup ayrıyeten, ışığı kullanarak temel tepkisi başlatmak için, al­tını suya çıkardıktan sonra bağ­layan gereç olan polimer sorbenti üretmenin büsbütün yeni bir yolunu geliştirdi. Ama­cımız, altının birçok kullanım alanını desteklerken, etraf ve insan sıhhati üzerindeki etkiyi azaltan tesirli altın geri kazanım sistemleri sunmaktır” dedi.

Hem daha ucuz hem daha zararsız

Yeni çalışmada sistemlerin mekanizmaları, kapsamı ve sı­nırlamaları hakkında kapsam­lı bir araştırma bildirilirken, takım artık yolu daha geniş ölçekte denemek için maden­cilik ve e-atık geri dönüşüm operasyonlarıyla çalışmayı planlıyor. Geliştirilen yöntem­de ise altını çıkarmak için dü­şük maliyetli ve zararsız bir bileşik kullanıldığı belirtildi.

Araştırmaya yönelik konuşan Flinders Üniversitesi doktora sonrası araştırma vazifelisi Dr. Max Mann, “Bu makale, büyü­yen e-atık stoklarının yöneti­mi konusunda dünyanın en bü­yük meselelerinin ele alınması için disiplinler ortası işbirlikle­rine gereksinim duyulduğunu gös­teriyor” derken ARC DECRA Üyesi Dr. Nicholls ise, “Yeni geliştirilen altın sorbenti, kü­kürt açısından varlıklı polimeri yapmak için UV ışığının kulla­nıldığı sürdürülebilir bir yak­laşım kullanılarak üretiliyor. Daha sonra, altın geri kazanıl­dıktan sonra polimerin geri dö­nüştürülmesi, bu metodun ye­şil kimlik bilgilerini daha da ar­tırıyor” yorumunu yaptı.

İnsanlık, e-atık tehdidi altında

Elektronik atık (e-atık), dünyada en süratli büyüyen katı atık akışlarının başında geliyor. 2022’de, global olarak kestirimi 62 milyon ton e-atık üretildi. Bu atıkların yalnızca yüzde 22,3’ünün resmi olarak toplandığı ve geri dönüştürüldüğü belgelendi. e-atıklar, toksik unsurlar içerdiği ve uygunsuz biçimde geri dönüştürüldüğünde toksik kimyasallar üretebildiği için tehlikeli atık olarak kabul ediliyor. Bu toksik unsurların birçoklarının insan sıhhatine ziyan verdiği biliniyor yahut bundan şüpheleniliyor. Ayrıyeten dioksinler, kurşun ve cıva üzere birkaçı halk sıhhati açısından kaygı verici 10 kimyasal ortasında yer alıyor. e-atıkların yetersiz geri dönüşümü halk sıhhati ve güvenliği için bir tehdit oluşturuyor.

“e-atık yığınına daldık, altın blokuyla dışarı çıktık”

Çalışmaya yönelik değerlendirmede bulunan Flinders Üniversitesi araştırma vazifelisi Dr. Harshal Patel, “Bir e-atık yığınına daldık ve bir altın blokuyla dışarı çıktık! Umarım bu araştırma, acil global zorluklara tesirli tahlillere ilham verir” derken, Dr. Lynn Lisboa ise “Altına yönelik teknolojik ve toplumsal talebin giderek artmasıyla birlikte, altını çeşitli kaynaklardan saflaştırmak için inançlı ve çok taraflı metotlar geliştirmek giderek daha da değerli hale geliyor” sözlerini kullandı.