Bakan Fidan: ABD ile İran anlaşma yapmalı

Bakan Fidan, A Haber canlı yayınında gündeme ait soruları yanıtladı.

Lahey’deki NATO Doruğu’nda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile ABD Başkanı Donald Trump arasındaki görüşmenin daha evvel planlandığını tabir eden Fidan, görüşmede bölgesel hususlar başta olmak üzere Gazze, Rusya-Ukrayna ve İran’da yaşananların gündeme geldiğini tabir etti.

Fidan, görüşmenin epey yapan ve âlâ geçtiğini söyledi.

ABD Başkanı Trump’ın NATO üyelerinin savunma harcamalarının kâfi olmadığı tarafında verdiği bildirinin Avrupalı önderler tarafından alındığını aktaran Fidan, NATO üyelerinin gelecekteki 10 yıl içerisinde savunma harcamalarını iki farklı kalemde yüzde 5’e çıkarma konusunda bir fikir birliğine ulaştığını lisana getirdi.

Bakan Fidan, zirvede Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın mevkidaşlarıyla ikili görüşmeler yaptığını anlattı.

Gelecek yıl NATO doruğunun Türkiye’de yapılmasına ait soru üzerine Fidan, tepenin en son 2004’te Türkiye’de yapıldığını hatırlatarak, “Şimdi 2026 yılına, geçen sene biliyorsunuz biz talip olmuştuk o kabul gördü, İstanbul’a konut sahipliği. İstanbul mu Ankara mı konusunda Cumhurbaşkanı’mız şu anda bu mevzuyu düşünüyor, istişare ediyor. Burada iki tane başka görüş var şu anda. Kendileri karar verecekler.” sözlerini kullandı.

İsrail’in, İran’a şiddetli ataklarıyla başlayan çatışma sürecine ait soru üzerine Fidan, “Biliyorsunuz bölgedeki bütün gelişmelerin hem yakından takipçisiyiz hem de içinde oluyoruz. Birden fazla vakit arabulucu olarak. Zira bölgemizde savaşların çıkmaması, var olanların son bulması hem bizim menfaatimize hem de bölgemizin menfaatine.” değerlendirmesinde bulundu.

Fidan, Gazzeye yönelik akınların birinci haftasında “İran ve İsrail ortasında bir savaşın gelmekte olduğunu” söylediğini hatırlatarak, “İsrail’in İran’a saldırması, İran’ı legal müdafaa yapan bir konuma itti ve ortaya çıktı ki aslında İsrail o denli tez ettiği kadar İran’ın nükleer kabiliyetlerini yok edecek güçlü bir ülke değil. Yalnızca onunla olan hesaplaşmasını ortaya koydu. Burada olağan (İsrail Başbakanı Binyamin) Netanyahu’nun kendi iç siyasete yönelik siyasal hesaplamaları da var. Aslında maalesef iç siyasetin memleketler arası siyasette ne kadar fazla rol oynadığını burada yeniden gördük.” değerlendirmesini yaptı.

Tüm dünyanın, “kendi ikbali için bölgeyi ateşe atmaktan çekinmeyen bir politik zihnin orada olduğunu” gördüğünü kaydeden Fidan, başından beri ağır diplomasi yürüttüklerini kaydetti.

“Bölgenin teyakkuzda olması gerekiyor”

Fidan, “12 günde bu savaş şimdilik noktalandı ancak nükleer kapasitenin ortadan kaldırıldığı varsayımından hareketle sonuçlanan bir ateşkes var. Ateşkesin bozulması, daha sonra tekrar karşılıklı akınların başlaması ihtimaline karşı aslında bölgenin teyakkuzda olması gerekiyor.” diye konuştu.

Bunun yalnızca iki ülkeye değil, bölgeye de çok büyük maliyet üreten bir savaş olduğunu vurgulayan Fidan, “Malumunuz iki ülke ortasında 1000 kilometreden fazla bir uzaklık var, hudut yok. Hasebiyle hudut aşan, farklı ülkeleri de içine alan bir savaş. Şu anda bir sessizlik süreci var ancak bunu daha kalıcı hale getirmek için İran’la Amerika ortasında bir mutabakatın yapılması gerekiyor. Bu noktada bizim gördüğümüz her iki tarafın da tekrar masaya oturup müzakereye girme istikametinde bir iradesi var. Avrupalıların da İranlılarla götürmek istediği bir süreç var.” diye konuştu.

“Nükleer tesislerin büyük ölçüde hasar aldığı aşikar”

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, “İran artık uranyum zenginleştirme noktasında duracak mı? Ya da kapasitesi yok edildi mi?” sorusuna cevabında, nükleer sorunun İsrail ile İran ortasında yaşanan sürecin sadece bir boyutunu oluşturduğunu, bunun dışında diğer ögelerin da bulunduğunu tabir ederek, “Amerika’nın gerçekleştirdiği askeri operasyon sonucunda, İran’daki nükleer tesislerin büyük ölçüde hasar aldığı ve kullanılamaz hale geldiği aşikar.” değerlendirmesinde bulundu.

Nükleer programın birçok bileşeninin olduğunu, tesisler kısmına büyük ziyan verildiğini kaydeden Fidan, “Burada açıkçası artık çok önemli bir nükleer programa indirilmiş darbeden kelam edebiliriz.” dedi.

Fidan, “Önümüzdeki en büyük meydan okuma müzakerelerde. Açıkça söylemek gerekirse, İran masaya oturduğu vakit Amerikalılar yalnızca nükleer sorunuyla mi gelecekler karşılarına, yoksa diğer evrakları da getirecekler mi? Diğer belgeleri getirirlerse İranlıların ben bu evrakları konuşacağını düşünmüyorum açıkçası. Lakin nükleer konularda, (eski ABD Başkanı Barack) Obama döneminde var olan mutabakat üzere bir müzakerenin, bir anlayış birliğine yönelik bir uğraşın olacağını açıkçası düşünüyorum. Ancak topyekun teslimiyet manasına gelecek, nükleer dışındaki yeteneklerin de ortadan kaldırmasını talep edecek tekliflere an prestijiyle 12 günlük savaştan sonraki şu kıymetlendirme prestijiyle sıcak bakılacağını düşünmüyorum.” değerlendirmesini yaptı.

“(ABD-İran) Uzlaşma ihtimali var”

Nükleer programla ilgili müzakere masasının tekrar kurulup kurulmayacağı ve kurulursa Türkiye’nin burada arabulucu rolünün olup olmayacağının sorulması üzerine Fidan, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın her vakit üzerlerine düşen her türlü rolü oynamaya hazır olduklarını söylediğini hatırlattı.

Fidan, “Ama şu anda Umman’da son birkaç yıldır başlatılmış sürecin tekrar aktive edileceğine ait bir ön duyum var. Tahminen onu denemek isteyecekler tekrar. Nükleerde bir mutabakata varabileceklerini düşünüyorum açıkçası.” tabirlerini kullandı.

Sunucunun “Amerika ve İran için mi söylüyorsunuz bunu?” sorusu üzerine Fidan, “Evet, yani bir yerde buluşabilirler. Zira husus zenginleştirmenin tabiatıyla alakalı bir mevzu.” dedi.

Fidan, şöyle devam etti:

“Dediğim üzere burada bir uzlaşma ihtimali var. Bilhassa son nükleer tesislere yönelik ataktan sonra. Fakat olağan, ben iki ülke ismine da konuşamam. İki ülke yetkilileriyle konuşurken onlara tavsiye ettiğim, ortada buluşmalarını sağlayan kimi fikirlerim de oldu açıkçası. Zira başlangıç konumları birebir Rusya-Ukrayna Savaşı’nda olduğu üzere yani çok farklı. Bunları ortada buluşturacak, biraz da vakte yayacak birtakım yaratıcı fikirlere muhtaçlık oluyor. Onları gündeme getiriyoruz taraflara. Bir kısmının kabul gördüğünü ve çabucak devreye sokulduğunu da aslında gördük. Öbür aktörler de zira onlara da söylüyoruz, onlar da gündeme getiriyorlar.

Şimdi temel sıkıntı, Amerikalıların başlangıç durumu İran’daki hiçbir zenginleştirme sürecinin olmaması. İranlılar da barışçı nükleer zenginleştirmenin yani memleketler arası hukuktan doğan, mutabakatlardan doğan bir hak olduğunu ileri sürüyorlar. Onlar nükleer mutabakat, NPT’ye taraftarlar biliyorsunuz. Münasebetiyle burada bilhassa son akından sonra diğer bir tabir ile bir mutabakata gidebilirler umudundayım. Ancak hem iki tarafta da uygun niyete gereksinim var.”