Güneş ve rüzgarda 80 milyar dolarlık yatırım hızlanacak

Ferit PARLAK

2022 yılında ilan edilen Türkiye Ulusal Güç Planı’nda, mevcut du­rumda yüzde 45 olan yenilenebilir güç kaynaklarından elde edilen elektrik üretimi oranının 2035 yılı prestijiyle yüzde 65 düzeyine çı­karılması amacı için Yenilenebilir Güç Kanunu’nda yeni düzenle­meler yapılacak.

Yenilenebilir Güç Kaynakla­rı, Etraf, Maden ve İmar kanun­larında yapılacak düzenlemeler­le, güneş ve rüzgarda mevcut 36 GW olan kurulu gücü, 2035 yı­lına kadar 120 GW’ye çıkarmak için yapılması gereken 80 mil­yar dolarlık yatırım hızlandırı­lacak. Güneş ve rüzgar santral­larının 120 GW kurulu güce çık­masının, güç ithalatını, yıllık yaklaşık 20 milyar dolar azaltma­sı bekleniyor.

,Yenilenebilir ener­ji ve maden alanlarında planla­nan ve bekleyen yatırımları hız­landıracak düzenlemeler içeren ve AK Partili 115 milletvekilinin imzasını taşıyan kanun teklifi TBMM’ye sunuldu. 48 ayı bula­bilen müsaade süreçlerini 18 aya kadar düşürebilecek düzenlemelerle, Çevresel Tesir Değerlendirmesi (ÇED), orman ve imar müsaadeleri gi­bi uzun ve karmaşık bürokratik süreçlerin daha kısa müddette ta­mamlanmasını sağlayacak yeni bir sistem devreye girecek.

Nitelik öne çıkarılacak

Teklif ile rüzgâr ve güneş ener­jilerine yapılan yatırımları artır­mak emeliyle yenilenebilir ener­ji projelerine ilişkin müsaade süreçlerinin sadeleştirilerek hızlandırılması, mevcut yerli kömür yakıtlı termik santrallerin ham husus arzı so­runları nedeniyle kapanma tehli­kelerinin önüne geçmek amacıy­la düzenleme yapılması, maden arama ve işletme faaliyetlerine yönelik müsaade süreçlerinin Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlü­ğü’nce ruhsat verilmeden evvel ta­mamlanması, çevresel tesir değer­lendirmesi süreçleri ve müsaade süreç­leri ortasındaki uyumun artırılarak yatırımların hızlandı­rılması amaçlanıyor.

Teklife nazaran arama faaliyetle­rinin daha nitelikli prosedürlerle yapılması teşvik edilecek, işlet­me etabında yatırımcı tara­fından verilen taahhütlerin ger­çekleştirilmesine yönelik ek önlemler alınacak, kurumlar ara­sı ihtilaf halinde stratejik yahut kritik madenlere ait müsaadeler, Cumhurbaşkanı yardımcısı baş­kanlığında ve ilgili bakanların iştiraki ile teşekkül eden Şura tarafından verilecek.

“Yatırım teminatı” kuralı geliyor

Kanunla stratejik ve kritik ma­denlere ait ivedi kamulaş­tırma imkanı ve stoklama yü­kümlülüğü, maden arama ruhsa­tı düzenlenebilmesi için yatırım teminatı kaidesi getirilecek. Arama ruhsatı devrinde taahhüt edilen yatırımın gerçekleştirilememesi halinde teminat irat kaydedilecek ve minimum arama faaliyetlerinin yü­rütülmemesi halinde ruhsat iptali yaptırımı olacak.

Ruhsat müddetinin uzatılması ta­leplerinin uygun bulunabilmesi için minimum standartlarda üretim faaliyeti kaidesi getirilecek, rehabili­tasyon bedelleri artırılacak ve re­habilitasyon yükümlülüğüne uyu­mu sağlamak için yeni yükümlü­lükler belirlenecek.

Kira ve irtifakta yüzde 85 indirim

Yenilenebilir kaynaklı güç ya­tırımlarını desteklemek maksadıyla yenilenebilir güç kaynaklarına dayalı üretim tesislerine yönelik uygulanan müsaade, kira ve irtifak iş­lemlerindeki yüzde 85 indirimin müddeti işletmeye girecek tesisler için 31 Aralık 2025’ten 31 Aralık 2030’a kadar 5 yıl müddetle uzatıla­cak.

Bu çerçevede 31 Aralık 2030’a kadar işletmeye girecek yenile­nebilir güç kaynaklarına daya­lı üretim tesislerinin müsaade, kira ve irtifak süreçlerinde yüzde 85 in­dirim uygulanacak. Orman vasıf­lı taşınmazlarda rüzgar yahut gü­neş gücüne dayalı elektrik üre­tim tesisi kurulabilmesine yönelik müsaade müracaatları, 60 gün içerisin­de sonuçlandırılacak ve tesisleri­nin kurulabilmesine ait müsaade süreçlerinde düzenlemelere gidi­lecek.

Bu kapsamda ön lisans bel­gesine istinaden, mühlet uzatımları dahil olmak üzere ön lisans süre­si kadar müsaade verilebilecek. Üretim lisansı kademesine geçilememe­si halinde bu müsaade, ön lisans mühleti sonunda resen sona erecek. Üre­tim lisansı etabına geçildiğinin EPDK tarafından ilgili yönetime bil­dirilmesi durumunda ön lisansa dayalı müsaade, üretim lisansı müddeti sonuna kadar uzatılacak.

Ölçüm ve sondaj için “lisans şartı” yok

Proje ve etüt kademesindeki öl­çüm ve sondaj faaliyetleri için il­gili projenin ön lisans yahut üretim lisansı alması kaidesi aranmaksızın müsaade verilebilecek. Lakin ön lisans kapsamında müsaade verilen bir saha içerisinde, müsaadeye mevzu projeye yö­nelik yapılan ölçüm ve sondaj fa­aliyetleri için ayrıyeten müsaade aranma­yacak. İmar Kanunu’nun 4 üncü unsurundaki “istisnalar” sak­lı kalmak koşuluyla ön lisans yahut üretim lisansı bulunan rüzgar ve­ya güneş gücüne dayalı elektrik üretim tesislerinin imar planları, parselasyon planları ve bunların değişiklikleri Güç ve Alışılmış Kay­naklar Bakanlığınca da onaylana­bilecek. Onaylanan imar planları ve parselasyon planları, onay ta­rihi prestijiyle yürürlüğe girecek. Onaylı planlar, Bakanlık internet sitesinde 15 gün müddetle ilan edi­lecek, itiraz olmaması halinde ilan müddetinin sonunda katılaşacak.

Ön lisans yahut üretim lisansı bulunan yenilenebilir güç kay­naklarına dayalı elektrik üretim tesislerine ait yapı ruhsatı müracaatlarında, ivedi kamulaş­tırma kararına istinaden mahke­mece verilen taşınmaza el koyma kararı ruhsat alma koşulları içeri­sinde pahalandırılacak bel­ge sayılacak.

İndirim müddetleri 5 yıl daha uzatılacak

Elektrik Piyasası Kanunu’n­daki değişiklikle güç ithalatı­nın azaltılması, cari açığın düşü­rülmesi ve güç arz güvenliğinin tahkimi açısından yerli kaynakla­rın güç üretiminde kullanımı­nın desteklenerek kapasite kulla­nım oranlarının yükseltilmesi ve yerli kaynaklara dayalı üretimin artırılması için müsaade, kira ve irtifak süreçlerinde uygulanan indirim­lerin mühleti 5 yıl daha uzatılacak.

Teklifle, maden yeri ruhsat be­delinde yüzde 30 oranında indi­rim yapılacak. Tahsil edilecek iş­letme ruhsatı bedelinde yapılan indirimin genel bütçe gelirlerin­de sebep olacağı azalmayı telafi etmek hedefiyle ruhsat bedelle­rinin genel bütçeye gelir kayde­dilecek hissesi yüzde 50’den yüzde 70’e çıkarılacak.

Ormanlarda arama izni

Devlet ormanları içinde maden aranması ve işletilmesi ile ma­dencilik faaliyeti için zarurî; te­sis, yol, güç, su, haberleşme ve altyapı tesislerine Orman Kanu­nu kararlarına nazaran Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü­nün talebi üzerine 3 ay içinde 24 ay müddetle bedelsiz müsaade verilecek. Maden ve Petrol İşleri Genel Mü­dürlüğünce talep edilmesi halinde müsaade mühleti 12 ay uzatılacak.

Arama faaliyeti için müsaade verilen alanlarda zorlayan sebepler ve kı­sıtlayıcı yasal kararlar hariç iş­letme faaliyetine de müsaade verilecek. Müsaade süreçlerinde mevzuatı gereği alınması gereken kurum görüşle­ri, çevresel tesir değerlendirmesi dokümanı üzere dokümanlar Maden ve Pet­rol İşleri Genel Müdürlüğünce alı­nacak. Orman Genel Müdürlüğü tarafından verilen müsaade, çevresel tesir değerlendirmesi tarafından uygun görüş olarak kabul edilecek.

Turizm Bakanlığı devreye girebilecek

Ruhsat düzenlendikten son­ra alan, müsaadeye tabi hale gelse dahi madencilik faaliyetlerine devam edilecek lakin ruhsat sahasın­da kültür varlığının tespiti halin­de madencilik faaliyetlerine de­vam edilebilmesi için Kültür ve Turizm Bakanlığının uygun görü­şü aranacak. Kültür ve Turizm Ba­kanlığının uygun görüş vermeme­si durumunda Maden ve Petrol İş­leri Genel Müdürlüğü tarafından hesaplanan yatırım sarfiyatları tuta­rındaki tazminat, lehine kısıtlama kararı verilen yönetimin bütçesin­den ruhsat sahibine ödenecek.

ÇED Raporu için en fazla 4 ay

ÇED süreçleri, Etraf, Şehirci­lik ve İklim Değişikliği Bakanlı­ğı tarafından yürütülecek. Çevre­sel tesir değerlendirmesi sürecin­de ilgili kurumlar görüşlerini en geç 3 ay içinde verecek. Kurum­ların ek mühlet talep etmele­ri halinde en fazla bir ay ek müddet verilecek.

Tüm değerlendirme­lerini tamamlayarak bu mühletler içinde görüş bildirmeyen kuru­mun görüşü olumlu kabul edile­cek. Müsaade vermiş kurumlar, çevre­sel tesir değerlendirmesi sürecin­de olumsuz görüş veremeyecek. “Çevresel Tesir Değerlendirmesi Olumlu Kararı” alınan madenci­lik faaliyetleri için ilgili kurum ta­rafından varsa mali yükümlülük­ler alınarak en geç bir ay içinde di­ğer süreçler tamamlanacak.

Beyanının %30’undan az üretene ceza yok

İdari para cezasının uygulanmasın­dan başlamak üzere, geriye hakikat 3 yıllık periyotlarda yaptığı toplam üretim ölçüsü projede beyan edilen yıllık üretim ölçüsünün yüzde 30’undan daha az ol­ması durumunda ruhsat sa­hiplerine verilen 77 bin 632 Türk Lirası idari para ce­zasını içeren karar ile 5 yıl içerisinde 2 kez idari para cezası uy­gulanması halinde ruhsat iptal edil­mesine ait kararlar ise kaldırılacak.

Stratejik yahut kritik madenler sil baştan

-Arz kesintisi yahut yüksek fiyat artışı halinde önemli ekonomik sıkıntılar yahut güvenlik zafiyeti doğabilecek, sanayi üretiminin temel girdilerinden ve yüksek arz riski taşıyan madenler “kritik maden” olarak isimlendirilecek.

-Ulusal güvenlik ve ekonomik refah için yüksek kıymete sahip ve iç yahut dış etkenler nedeniyle arzı kısıtlanabilecek madenler ise stratejik maden olarak nitelendirilecek.

-Stratejik yahut kritik madenler, Milli Savunma Bakanlığı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı ile ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının görüşleri alınarak Güç ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından tespit edilecek.

-Stratejik yahut kritik madenlere ait madencilik faaliyetleri için Kamulaştırma Kanunu kararları doğrultusunda çabuk kamulaştırma yapılabilecek.

-Bir evvelki yıldaki üretim ölçüsünün yüzde onunu geçmemek kaydıyla stratejik yahut kritik madenlerin muhakkak bir oran yahut ölçüde ruhsat sahiplerince stoklanmasına Cumhurbaşkanınca karar verilebilecek.

Programa uymayanın ruhsatı iptal edilecek

Yatırım programının 2 yıl üst üste yüzde 50’nin altında gerçekleştirilmesi durumunda verilen teminat irat kaydedilecek ve ruhsat iptal edilecek. Arama faaliyetleri sonucunda işletilebilir rezerv bulunmadığının Ulusal Maden Kaynak ve Rezerv Raporlama Koduna nazaran raporlanması ve talep edilmesi halinde arama ruhsat bedelleri ile ihale bedeli ruhsat sahibine iade edilecek.

Enerji hariç ‘maden kaynaklı ithalat’ 60 milyar dolar

-Altın, kömür, bakır, krom, bor dahil 60’a yakın madende önemli rezervleri sahip olmasına karşın, maden kaynaklı dış ticaret açığını yaklaşık 60 milyar dolara yükselten Türkiye, 2024 yılında yaklaşık 6.3 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirdi.

Kurulu güçte ‘yenilenebilirin payı’ 2024’te %60’a ulaştı

-Türkiye’nin elektrik üretiminde toplam kurulu gücü 115.9 GW

-Yenilebilir enerji kaynaklarının toplam kurulu gücü 69.1 GW (yüzde 60)

-Güneş kaynaklı santrallerin toplam kurulu gücü 19.8 GW

-Rüzgar kaynaklı santrallerin toplam kurulu gücü 12.8 GW

Kurulu güçte ‘yenilenebilirin payı’ birinci 5 ayda da arttı

-Türkiye’nin elektrik üretiminde toplam kurulu gücü 119.2 GW

–Yenilebilir enerji kaynaklarının toplam kurulu gücü 72.1 GW

-Rüzgar kaynaklı santrallerin toplam kurulu gücü 13.4 GW

-Güneş kaynaklı santrallerin toplam kurulu gücü 22.5 GW

-Toplam santral sayısı 36 bin

Kanunla 2026’da maden ihracatı 10 milyar doları aşar

-Kanun sayesinde yapılacak düzenlemeler sonucunda, yıllık yaklaşık 6.3 milyar dolar olan maden ihracatının, 2026’da

10 milyar doları aşacağı varsayım ediliyor.

-Ayrıca 60 milyar doları bulan maden kaynaklı ithalatı, talep artışına karşın, 2026 yılında yüzde 10 oranında azaltacağı öngörülüyor.

-Kanunla madencilik bölümünün gayrisafi yurt içi hasıla içindeki hissesinin yüzde 1.2’den, 2028 yılına kadar yüzde 2’nin üzerine (gelişmiş ülkelerde yüzde 5 ile yüzde 8 arasında) çıkacağı da hesaplanıyor

2025’te kamudan 260 milyar liralık yatırım hedefi

-2025 yılında, yalnızca kamu, madencilik dahil olmak üzere güç kesimine toplam 260 milyar lira yatırım yapacak.

-Doğal gaz, petrol arama ve üretim faaliyetlerine 140.7 milyar lira, doğal gaz depolama ve iletim altyapısına 45.8 milyar lira, elektrik iletim altyapısına 42 milyar lira, elektrik üretim santralleri kapasite artışı, rehabilitasyonu ve altyapısına 9.5 milyar lira ve başka yatırımlar için 21 milyar lira yatırım yapılacak.

Yerli kömür açığı kapattı, 2024’te 3.5 milyar $ katkı sağladı

-Güneşli ve rüzgârlı olmayan devirlerde bu kaynaklardan, kurak devirlerde ise hidrolik kaynaklardan elektrik üretilememesi ve bunun iletim sınırlarına ziyan vermesi “yerli kömür” yatırımlarının artırılmasını da zarurî kılıyor.

-2024 yılındaki elektrik üretiminin yaklaşık 47.3 TWh’si (yüzde 14’ü) yerli kömür santrallerinden elde edildi. Bu sayede 9 milyar metreküp doğal gaz ithalatının önüne geçildi ve yaklaşık 3.5 milyar dolarlık dış ticaret açığı önlendi.

-Kanunla 22 milyar tonluk kömür rezervi harekete geçirilecek, kömürün kalitesini uygunlaştıran, kükürt ve kül oranını düşüren, kalorisini artıran ve teknolojik güzelleştirmelerle kömürden gaz elde etme üzere yatırımlara yük verilecek.

12 milyar dolarlık doğalgaz ithalatını önledi

-2024 yılında 349 TWh elektrik üretiminin 159.4 TWh’ı yenilenebilir (%45) kaynaklardan üretildi.

-Bu sayede yaklaşık 32 milyar metreküp doğal gaz ithalatının önüne geçildi. Bu sayede yaklaşık 12 milyar dolarlık dış ticaret açığı önlendi.

-Aynı üretim ithal kömürle karşılanmış olsaydı, 7.7 milyar dolarlık, yaklaşık 68.5 milyon ton kömür ithal edilmiş olacaktı. 2035’te elektrik talebi 510 TWh’ye çıkacak

-2024 yılında elektrik talebi yaklaşık 349 TWh seviyesinde gerçekleşti.

-Yapılan hesaplamalar 2010 yılında yaklaşık 211 TWh olan elektrik tüketiminin, 2035 yılında 510 TWh’ye çıkacağını gösteriyor.