Eskiyen telefonlara yeni görev

Başak Işık GÖKÇAM

Elektronik atık konusu hem çevresel hem de ekonomik açıdan gi­derek büyüyen bir sorun ol­maya devam ediyor. Hesap­lamalara nazaran 2023 yılında dünyada yaklaşık 62 milyon ton elektronik atık üretildi. 2030 yılına kadar bu mikta­rın 74 milyon ton seviyele­rine ulaşacağı varsayım edili­yor.

Elektronik atıklar için­de en süratli artışın göründüğü eserler ise elbet akıllı telefonlar tarafında yaşanı­yor. Tekrar eldeki datalara nazaran dünyada her yıl yaklaşık 1.4- 1.6 milyar adet akıllı telefon üretimi gerçekleşiyor. 2023 prestijiyle bir yılda atıl duru­ma geçen cep telefonu sayısı ise yaklaşık 5.3 milyar adet. Yani üretilenin neredeyse 5 katı kadar akıllı telefon atığı çıkıyor. Pekala epey atığın ne kadarı dönüşüyor?

2023 yılı bilgilerine nazaran üretilen 62 milyon ton e-a­tığın yalnızca 17.6 milyon tonu yani yüzde 28.6’sı resmi ola­rak geri dönüştürüldü. Geri­ye kalan yüzde 70’lik kısım ya çöpe atıldı, ya yakıldı ya da denetimsiz yollarla işlen­di. Akıllı telefonlar özelinde de yeniden durum birebir ilerliyor. 5.3 milyar adet akıllı telefon atığının yalnızca yüzde 17’si uygun formda geri dönüştü­rülüyor. Takibi sağlanmayan e-atıklarda yatan ekonomik bedel ise epey bü­yük. Örne­ğin 2023 yı­lında dönüş­türülmeyen e-atıkların ekono­mik kıymeti yaklaşık 60 milyar dolar iken kullanılmayan tele­fonların içerdiği global metal kıymeti yılda 55 mil­yar doların üzerinde.

Telefon başına maliyeti 8 euro

Tartu Üniversitesi Bilgi­sayar Bilimleri Enstitüsü’n­deki araştırmacılar, e-atık idaresindeki bu senaryo­yu aksine çevirmek için ye­ni bir çalışma yayınladı. Eski telefonları çöpe atmak yeri­ne, yeni bir yaklaşım ortaya sunan grup, eski akıllı tele­fonları mikro data merkezine dönüştürerek hem çevreyi hem de ekonomiyi iyileştir­meyi vaat ediyor. Otobüs yol­cularını takip etmenin yanı sıra deniz hayatını izleme­ye kadar kullanılabilecek bu bilgi merkezleri için telefon başınamaliyet ise sadece 8 euro olacak.

Tartu Üniversitesi Bilgisa­yar Bilimleri Enstitüsü’nden araştırmacılar Huber Flores, Ulrich Norbisrath ve Zhigang Yin ile Teknoloji Enstitü­sü’nden Perseverance Ngoy ve milletlerarası meslektaşla­rı tarafından test edilen araş­tırma ile atıkla­ra yeni bir hedef kazandırılacağı belirtildi.

Yenilik, yeni düşünme biçimiyle başlar

Çalışmaya ait değer­lendirmede bulunan Yaygın Bilişim Doçenti Huber Flo­res, “Yenilik ekseriyetle yeni bir şeyle değil, eski hakkında yeni bir düşünme biçimiyle, geleceği şekillendirmedeki rolünü yine hayal etmek­le başlar” dedi.

Eski akıllı telefonların, ve­rileri verimli bir biçimde işle­yip depolayabilen küçük bilgi merkezlerine dönüştürüle­bileceğini gösteren araştır­mada, bu küçük bilgi merkez­lerinin çok çeşitli uygulama­ları olduğu da belirtildi. Buna nazaran data merkezlerinin; oto­büs durakları üzere kentsel or­tamlarda yolcu sayısı hak­kında gerçek vakitli ve­ri toplamak için ve bu daha sonra toplu taşıma ağlarını optimize etmek için kullanı­labileceği tabir edildi.

Atık telefon teknolojisiyle deniz canlıları sayıldı

Projenin birinci basamağında kimyasalların etrafa sızma riskini azaltmak için telefonların bataryalarını çıkarıp yerine harici güç kaynakları yerleştirildi. Daha sonra dört telefon birbirine bağlanarak 3 boyutlu yazıcıyla üretilen kasalar ve tutucular takılarak, tekrar kullanılmaya hazır çalışan bir prototip haline getirildi; böylelikle eski elektronik aygıtlar için sürdürülebilir uygulamalar teşvik edilmiş oldu.

Prototip daha sonra su altında muvaffakiyetle test edildi ve farklı deniz canlılarının sayımına yardımcı olarak deniz ömrünün izlenmesine katıldı. Çalışma ayrıntılarında, olağanda bu tıp vazifelerin, bir dalgıcın görüntü kaydetmesini ve tahlil için yüzeye çıkarmasını gerektirdiğine dikkat çekildi. Lakin prototipte tüm süreç su altında otomatik olarak gerçekleştiriliyordu.