Döviz bozdurma zorunluluğu yüzde 35’e çıktı

Nurdoğan A. ERGÜN

Küresel ticarette kural­ların tekrar yazılma­sı, talep daralması ve içerideki %200’leri aşan ma­liyet artışının gölgesinde, yıl­sonu ihracat amacını tuttur­maya çalışan ihracatçıya döviz bozdurma şoku. İhracatçının Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’na (TCMB) döviz boz­durma mecburiliği tekrar ar­tırılarak %25’ten 35’e çıkarıldı. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın kararına istinaden İhracat Ge­nelgesi’nde yapılan değişik­likle, ihracat bedellerinin TC­MB’ye taban satış oranının 31 Temmuz 2025 tarihine kadar %35 olarak uygulanması karar­laştırıldı. Olumlu bir gelişme olarak ise düzenleme ile firma­ların ihracat bedeli dövizleri­nin TL’ye dönüşümünün des­teklenmesi kapsamında sağ­lanan döviz dönüşüm takviyesi oranı %2’den %3’e yükseltildi.

Ekonomist Hakan Kara da toplumsal medya hesabından yap­tığı paylaşımda döviz talebinin durmamasının Merkez Banka­sını yeni önlemler almaya sevk ettiğine işaret etti. Kara, “TL mevduat hissesinin artırılma­sı, döviz rezervinin güçlendi­rilmesi ve ihracatçıların daha fazla döviz bozdurması için ye­ni düzenlemeler geldi. TL mev­duat faizi artar, döviz üzerinde­ki baskı biraz azalır” tabirlerini kullandı.

Zorunluluğun kaldırılması bekleniyordu

Rekabette rakipleriyle eşit kurallarda alana çıkmak iste­yen ihracatçı, Merkez Bankası rezervlerinde istenen seviyele­re gelindiğini, münasebetiyle %25 döviz bozdurma zorunluluğu­nun dahi ortadan kalktığına işaret ediyordu. Lakin son ka­rarla oranın yine yükseltil­mesi, ‘üzücü’ bir atak olarak yorumlanıyor. TCMB’de boz­durulup TL’ye çevrilen parayı hammadde almak için tekrar dövize çevirdiklerini anlatan ihracatçılar, bu durumda kur makasının yarattığı ek maliyet artışından yakınıyor. Bilindi­ği üzere 4 Eylül 2018 tarihinden itibaren 6 ay müddet ile ihracat bedellerinin 180 gün içerisin­de Türkiye’ye getirilme ve yüz­de 80’inin bankaya bozdurma mecburiliği getirilmişti. Daha sonra bu düzenleme hem sü­re hem oran bakımından gev­şetildi. 2024 Haziran ayında döviz bozdurma zaruriliği %40’tan %30’a, Mart 2025’te de %25’e indirilmişti.

Martta yüzde 30’dan 25’e düşürülmüştü

Bu kapsamda 10 Haziran 2024 tarihinden itibaren İh­racat Bedeli Kabul Evrakına (İBKB) yahut Döviz Alım Bel­gesine (DAB) bağlanan ihra­cat bedellerinin %40’ının değil %30’unun Merkez Bankası’na satılması mecburî hale gelmiş­ti. İhracatçılar, ‘kaldırıldı’ müj­desi beklemiş lakin oran 3 Mart 2025 tarihinde %30’dan 25’e düşürülmüştü. Yeni dü­zenleme ile oran yine %35’e çıkarıldı. Uygulamaya nazaran, İhracat Bedeli Kabul Dokümanı (İBKB) yahut Döviz Alım Bel­gesi (DAB) düzenlenen ihracat bedellerinin en az %35’i belge­yi düzenleyen bankaya satılı­yor.

Bedeller bankaca, Merkez Bankası tarafından ilan edilen ve süreç günü için geçerli döviz alış kuru üzerinden tıpkı gün Merkez Bankası’na satılıyor ve Merkez Bankası’nın banka nezdindeki hesabına aktarı­lıyor. Kelam konusu fiyatın tam karşılığı, banka tarafından ih­racatçıya TL olarak ödeniyor. Genelgeye nazaran, dövizin yurt dışından geldiğinin tespiti kay­dıyla, dışarıda yerleşik gerçek yahut hukukî şahıslar ismine açılan döviz tevdiat hesaplarından ih­racatçının hesabına transfer edilen bedeller, bankalarca ih­racat bedeli olarak kabul edi­lebiliyor.

Kaynaklar kısıtlı fakat çarklar dönmek zorunda

ZÜCDER Başkanı Burak Önder: Alınan bu kararla ihracatçılar döviz gelirlerinin %35’ini TCMB’ye satmak zorunda kalıyor. Bu kararla ihracat yapan firmalar, ihracat dövizini TL’ye çevirdiklerinde görece daha yüksek gelir elde edecekler. Tabi bizim beklentimiz uygulanan ekonomik siyasetlerle birlikte bu oranın vakitle düşürülmesiydi lakin 19 Mart’tan sonraki süreçte durumlar biraz değişti. MB’nin döviz dönüşüm takviyesini % 2‘den 3’e yükseltilmesi bir nebze rahatlatsa da üretim, ihracat ve yatırım için kamudan beklentilerimiz var. Sıkıntı bir süreçten geçtiğimizin ve elimizde kısıtlı kaynakların olduğunun farkındayız. Lakin sanayi tarafında çarkların dönmesi ülkemiz için çok kıymetli. Kamunun üretimi ve ihracatı desteklemesi çok kıymetli.

Kararın süreksiz olmasını umuyoruz

İstanbul Mobilya, Kağıt ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği Lideri Erkan Özkan: Şubat 2025 prestijiyle tekrar güncellemeye gidilerek satış mecburiliği %25’e çekilmişti. Artık yine bir düzenleme yapılmış ve tekrar artırılarak %35’e yükseltildi. Bilhassa hammaddesi büyük ölçüde dışa bağımlı olan bölümlere ek yük getirebilir.

MB’nin döviz rezervlerini güçlendirmeye yönelik, 31 Temmuz’a kadar sürecek bu kararının süreksiz olmasını umuyoruz. Tekrar bir düzenlemeye gidilecektir ve bizim de beklentimiz bu tarafta olacak. Bununla bir arada ihracat bedellerinin TL’ye dönüşümünde takviye oranı %3’e de çıkarıldı. TL’ye dönüştürülen mevduat dayanağının artırılması, biz ihracatçılar için bir avantaj sağlayacak.

Mobilya, kağıt ve orman eserleri kesimi olarak öncelikli taleplerimizden en kıymetlisi döviz kurunun rekabet edilebilir düzey gelmesi. Firmalarımızda ihracatlarını artıracak azim ve kararlılık mevcut. Bunun için Ar- Ge, tasarım, dijitalleşme, e-ticaret, inovasyon, yurtdışı fuarlar ve ticaret heyetleri yoğunlaştığımız mevzular. Ayrıyeten daha az karbon izi bırakarak yeşil iktisada uyumlu sürdürülebilir üretimle ihracat maksatlarına ulaşmayı hedefliyoruz.

Merkez Bankası’ndan TL’yi güçlendirecek 6 hamle

1-Yabancı para mevduat için mecburî karşılık oranları tüm vadelerde 200 baz puan artırıldı.

2-Yurt içi yerleşiklerle yapılan 1 yıla kadar vadeli yabancı para cinsinden repo süreçlerinden sağlanan fonlar için zarurî karşılık oranı 400 baz puan yükseltildi ve hesaplama usulünde değişiklik yapıldı.

3-Tüzel kişi TL mevduat hissesi yüzde 60’ın altında olan bankalara, ilgili hisse için aylık 0,3 puan artış maksadı getirildi.

4-TL mevduat için tesis edilen mecburî karşılıklara TCMB yüklü ortalama fonlama maliyetinin yüzde 84’ü yerine yüzde 86’sı oranında faiz yahut telafi ödemesi yapılmasına karar verildi.

5-Hazine ve Maliye Bakanlığının kararına istinaden, İhracat Genelgesi’nde yapılan değişiklikle, ihracat bedellerinin TCMB’ye taban satış oranının 31 Temmuz 2025’e kadar yüzde 35 olarak uygulanması kararlaştırıldı.

6-Firmaların ihracat bedeli dövizlerinin TL’ye dönüşümünün desteklenmesi uygulaması kapsamında sağlanan döviz dönüşüm takviyesi oranı 31 Temmuz 2025’e kadar yüzde 3’e yükseltildi.