Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Prof. Dr. Fahrettin Altun, DÜNYA’ya konuştu: Dezenformasyonun hedefinde piyasalar var

Recep ERÇİN

Kitle bağlantı araçlarının dijitalleşme ve toplumsal medya ile artan yankı tesiri dezenformatif içeriklerin süratli yayılmasına yol açıyor. Yanlış, aldatıcı ve palavra içeriklerin yayılması ekonomik aktörlerin kararlarını olumsuz istikamette etkileyerek piyasalarda sert hareketlere neden olabiliyor. En yakın örneğini geçen hafta yaşadık.

Dezenformasyon ve bununla gayrete yönelik faaliyetlere ait DÜNYA‘nın sorularını yanıtlayan Cumhurbaşkanlığı İrtibat Lideri Prof. Dr. Fahrettin Altun, “Gerek iktisat alanında gerekse öteki alanlarda dezenformasyonun ve gibisi bilgi bozukluklarının bir silah olarak kullanılmasına karşı irtibat seferberliğimizi ve uğraşımızı kararlılıkla sürdürüyoruz” iletisi verdi.

Pandemi sonrası artan belirsizlikler de imkan sunuyor

Cumhurbaşkanlığı Dolmabahçe Çalışma Ofisi’nde bir ortaya geldiğimiz Prof. Dr. Altun’a, “Ekonomiye dair dezenformasyon piyasa bozucu faaliyet olarak kıymetlendirilebilir mi?” diye sorduğumuzda, “Bugüne kadar edindiğimiz deneyimler dezenformasyon faaliyetlerinin en çok etkilemeye çalıştığı alanlardan birisinin piyasalar olduğunu bize açık ve net bir halde gösteriyor. Bilhassa pandemi sonrasında artan belirsizlikler, global iktisattaki istikrarsızlıklar ve krizler, dezenformasyon ve mezenformasyon üzere bilgi bozukluklarının tesiriyle daha da derinleşti. Tüm dünyada ulusal iktisatların kırılganlığının artmış olmasında elbette kendisine yeni imkanlar bulan dezenformasyon ve manipülasyon faaliyetlerinin tesiri yadsınamaz” dedi.

Yalanlar, yeni medya mecralarında yayılıyor

“Ekonomiye ve resmi bilgilere ait aldatıcı ve çarpıtılmış bilgilerle yapılan yorumlar, ortaya atılan çeşitli mesnetsiz argümanlar tüm dünyada ekonomik aktörlerin karar alma süreçleri üzerinde bir baskı oluşturabiliyor” tabirlerini kullanan Prof. Dr. Altun, “Yeni medya mecralarında kendisini ‘ekonomist’ olarak tanıtan kimselerin iktisat bilgilerini çarpıtarak veyahut yanlış yorumlayarak yaptıkları değerlendirmelerin sorgulanmadan paylaşılması ve hatta bu çeşit içeriklerin kendisine konvansiyonel medyada dahi yer bulması, dezenformasyonun piyasa bozucu bir tesire ulaşmasına neden olabiliyor. Türkiye olarak biz de maalesef geçen yıllarda vakit zaman bu cins atakların amacı olduk. Özellikle seçimler öncesinde artan bu tıp dezenformasyon ve manipülasyonlar kimi vakit ‘döviz alın, bankalardan paranızı çekin’ formunda spekülatif davetlerle kendini gösterirken kimi vakit veya ‘bakan, kurum başkanı vs. istifa etti’ üzere palavralar biçiminde kendisini gösterdi. Bu çeşit palavralardan birisi daha geçen günlerde kimi çevreler tarafından tekrar gündeme getirilmeye çalışıldı. Kimi toplumsal medya mecralarında, Hazine ve Maliye Bakanımızın istifa edeceğine yahut misyondan alınacağına dair palavralar ortaya attılar” değerlendirmesine bulundu.

‘Hedefleri inancı zedelemek’

Prof. Dr. Altun, “Elbette biz şunun son derece farkındayız” diyerek, ekledi: “Son günlerde bu çeşit palavraları ortaya atanların hedefleri, vatandaşlarımızın iktisada dair inancını zedelemek ve piyasalarda belirsizlik yaratmak suretiyle siyasi baskı oluşturarak haksız çıkarlar, politik menfaatler elde etmek, hatta ve hatta devam eden yargılama süreçlerini etkilemek. Ama hamdolsun, vatandaşlarımızın bu tıp kirli hesapların farkında olduğunu ve iktisat idaremiz ve programına olan itimadının sürdüğünü görüyoruz. Bağlantı Başkanlığı olarak ekonomik istikrarımızın korunması için her türlü dezenformasyon ve manipülasyon faaliyetlerine elimizdeki tüm imkanları kullanarak karşı koyuyoruz ve koymaya devam edeceğiz.”

‘Hız, bu çağın başlı başına bir özeti’

Dijitalleşme ile birlikte sıcak haber anlayışı öne çıkmaya başladı. Bağlantı Lideri Prof. Dr. Altun’a, “Sizce sıcak haber mi yoksa demlenmiş haber mi makbuldür?” diye sorduğumuzda, “Dijitalleşme, haberciliği elbette birçok açıdan etkiledi, dönüştürdü ve dönüştürmeye devam ediyor. Bu dönüşüm, hem sıcak haber hem de demlenmiş haber için geçerli. Birini başkasından daha makbul görmek çok makul olmaz. Her ikisinin de kendine yer bulduğu taban farklı ve medya ekosisteminde kritik rolleri var” görüşünü lisana getirdi.

Bundan sonra, “Bir sefer ‘hız’, bu çağın başlı başına bir özeti. Olağan işlerin, olağan süreçlerin dahi hızlandığı, şeylerin acilen olup bittiği bir hayat şekli ile karşı karşıyayız” gerçeğine işaret eden Prof. Dr. Altun, “Ülkemizde, bölgemizde ve dünyada da emsal formda anbean gelişmeler oluyor. Münasebetiyle sıcak haber, bir başka tabirle anlık haber, bu bilgi akışında çok kıymetli” diye konuştu.

Dağınık zihinleri hesaba katacak yeni haber anlatılarına muhtaçlık var

Esasen haberciliğin tabiatında haberi birinci verme heyecanı bulunduğunu ve işin özünün de bu olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Altun, değerlendirmelerini şöyle sürdürdü:

“Bunu kabul ediyoruz. Lakin haberi süratli verme refleksiyle gazeteciliğin etik prensipleri göz gerisi edilmemeli. Süratle hakikat kol kola olduğunda, gerçek bir gazetecilikten kelam edebiliriz. Haberin en değerli ögesi olan ‘doğruluğun’ zedelenmemesinden, vakitle yarışırken dezenformasyon kampanyalarının bir modülüne dönüşmemesinden bahsediyorum. Bununla birlikte, bu süratli değişimlerin, haber bombardımanının art planında, bağlamı, ilişkiyi kurma imkanı sağlayacak demlenmiş haberlere muhtaçlık, elbette her vakit olacak. Bu çeşit, kritik bakış açıları eşliğinde katmanlı, derinlemesine bilgi sunarak toplumda bir anlayış ve kavrayış oluşturur. Bu tarafıyla de çok değerlidir. Alışılmış odaklanma mühleti giderek kısalan, içerik sağanağı altında her şeyden bir modül yakalamaya çalışan dağınık zihinleri de hesaba katmalıyız. Haberin anlatısı, okuyucunun dikkatini koruyacak biçimde tasarlanmalı. Bir nevi yeni anlatılara muhtaçlık var.”

‘Esas olan topluma karşı sorumluluk bilincidir’

Bu noktada, “Haberin çeşidi ne olursa olsun, temel sıkıntının topluma karşı sorumluluk bilinci” olduğunu kaydeden Prof. Dr. Altun, sözlerini şöyle tamamladı:

“Ancak bu sorumluluk duygusu, gazeteciyi yüzeysellikten, ilgi çekmek ismine aldatıcı sözler kullanmaktan, bir terör taarruzunda olay yerinden imgeleri fütursuzca servis etmekten ve duyum üzerine bilgi kirliliği yaymaktan uzak tutabilir. Hakikat, bizim en büyük gücümüzdür ve lakin bu şuurla hükümferma olabilir.”

‘Ülkemizi ve bölgemizi gaye alan 2 binin üzerinde karanlık teşebbüsü bertaraf ettik’

Sosyal medya mecralarının yaygınlaşması çeşitliliği beraberinde getirdi. Lakin bu palavranın da süratle yayılmasını sağlıyor. Nasıl başa çıkılabilir?

* Recep bey, çok değerli bir soru bu. Dijitalin salgın hastalığı palavra, dezenformasyon ve mezenformasyon. Hakikat-ötesi, post-truth çağda palavra haberin ve bilginin yayılma suratı hakikat habere ve bilgiye kıyasla çok daha yüksek. Ne yazık ki bu, büyük bir gerçek olarak karşımızda duruyor. Üstelik palavrayla hakikat ortasındaki hudut, o kadar belirsizleşiyor ki; idrakin karşısında bir sınama olarak konumlanıyor.

‘Yalan içerikler toplumun fay çizgilerini gaye alıyor’

* Alışılmış bu palavra içerikler, sadece bireylerin algılarıyla oynamıyor; kimi vakit toplumsal fay sınırlarını tetikliyor, kimi vakit da demokratik süreçlere ziyan veriyor. İşte bugünlerde, ülkemizin ve bölgemizin terörden arındırılması amacıyla çok kritik gelişmelere şahitlik ettiğimiz bir periyotta, farklı coğrafyalardan elde edilmiş geçmiş tarihli manzaraların bölgemizde yaşanıyormuş üzere sunulduğunu görüyoruz.

* Biz, Dezenformasyonla Gayret Merkezimiz (DMM) aracılığıyla bu palavraları, yürütülen kara propagandaları tek tek ifşa ediyoruz. Kolay bir sıkıntı değil bu. Yaptığımız şey, mezhep temelli fitne ve çatışmaları fitillemeyi amaçlayan çıkar odaklarının hesaplarını bozmak. Bakın bugüne dek, ülkemizi ve bölgemizi maksat alan 2 binin üzerinde karanlık teşebbüsü bertaraf ettik. İrtibat Başkanlığı olarak, bu mevzu en öncelikli çalışma alanlarımız ortasında.

‘Hakikatin korunması, ülkemizin koruması için gayret ediyoruz’

* “Türkiye İrtibat Modeli” çatısı altında stratejik bağlantının tüm araç, yol ve imkânlarıyla hakikatin korunması, ülkemizin koruması için çaba ediyoruz. Burada en tesirli yolun doğrulama inisiyatifleri olduğunu gördük ve bu suretle Dezenformasyonla Gayret Merkezimizi hayata geçirdik. Öte yandan toplumumuzun bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi süreçlerini de çok önemsiyoruz. Mevcut tablo, bize medya okur-yazarlığının kıymetini bir sefer daha hatırlatıyor. Gerek klasik medyada gerek toplumsal mecralarda palavra haber ya da içeriklerin üretilmesini, yayılmasını engellemek kadar, bu palavra haber ya da içeriklere karşı bireylerin nitelikli filtreler geliştirmesi de elzem.

‘TBMM’de, toplumsal medya şirketleri ile ilgili çalışmalar yürütülüyor’

* Toplumumuzun, vatandaşlarımızın palavra haber ya da içeriklere karşı bir manada bağışıklık kazanması, savunma düzeneği oluşturması gerekiyor. Biz de elbette bu bahisteki farkındalığın artırılması için kurum ve kuruluşlarımızla, üniversitelerimizle, sivil inisiyatiflerle ağır bir mesai yürütüyoruz.

* Olağan bu sıkıntıyı, toplumsal medya şirketleri boyutuyla da ele almalıyız. Kullanıcıların paylaşımlarını denetlemek ve yanlış bilgiler hakkında ikazlar eklemek konusunda daha faal olmaları gerekiyor. Bu doğrultuda, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde parlamenterlerimiz çalışmalar yürütüyor, Türkiye’de faaliyet gösteren toplumsal medya mecralarının yöneticilerini ilgili kurullarda dinleyerek tahlil teklifleri geliştiriyor.

* Keşke toplumsal medya mecraları, maksadına uygun olarak bilgi transferi ve demokrasinin gereği söz özgürlüğünün platformu olarak kullanılsa da bizler, kaynaklarımızı ve gücümüzü sistematik dezenformasyon faaliyetlerini engellemek için sarf etmesek. Lakin biz ne ile karşı karşıya olduğumuzun farkındayız ve kendi özgün savunma stratejilerimizle kötücül hareketlerle baş ediyoruz.

‘Geleneksel medya, palavra içeriklere karşı dengeleyici yapılardan biri’

Dezenformasyon ile savaşta klasik medya kuruluşları hangi siperde konumlanıyor?

* Dezenformasyonla uğraş, her bir insanın, kurumun ve oluşumun ortaklaşa eforuyla muvaffakiyete ulaşabilir. Klâsik medya, kurumsallaşmış olması ve sahip olduğu nitelikli insan kaynağıyla hakikat gayretimizin başat ögelerinden elbette. Üstelik klasik medya, teknolojik yeniliklere ve dijital dönüşüme, devletimizin de sağladığı imkânlarla çok süratli ahenk sağladı.

* Ülkemizde klasik medyanın artık yeni medya ile büyük bir eşgüdüm içinde hareket ettiğini görebiliyoruz. Lakin burada, demokrasi ve iştirakte çok değerli bir rolü olan klasik medyanın, dezenformasyon tuzağına düşmemesi ve temel bir savunma düzeneği oluşturması gerekiyor. Gazetecilik prensipleri gereği, doğrulama süreçlerine dayalı haber yapma pratiğine sıkı sıkıya tutunmasından bahsediyorum. Çeşitliliğin hâkim olduğu medyamızın, “çağımızın dijital vebası” olarak nitelendirilen dezenformasyonla uğraşta direkt, hakikatten yana konumlanması gereksinimine işaret ediyorum. Toplumsal medya ve dijital platformalar aracılığıyla süratle yayılan palavra içeriklere karşı klasik medyanın bu süreci dengeleyebilecek en değerli yapılardan biri olduğunu düşünüyorum.

‘Duyum haberleri gazetecilik alanında bir kesim haline geldi’

Duyum üzerine yazı kaleme almak yaygınlaşmaya başladı. Gerçeğe sadakati olmayan bir kalem emekçisine gazeteci diyebilir miyiz?

* Gerçek bir gazetecinin, medya işçisinin duyum üzerine yazı yazması kabul edilemez. Duyum üzerine yazı yazan, haber yapan kişi gazeteci değil, kullanışlı bir aparattır. Üzülerek şahitlik ediyoruz ki son vakitlerde, duyum haberleri gazetecilik alanında bir kesim haline geldi. Herkesin gazeteci üzere davranabildiği bu periyotta, toplumsal medya platformlarında yankılanan seslerin, art planında ne olduğunu sorgulamak artık bir mecburilik.

* Peki, gerçeğe sadakati olmayan, hakikate paha vermeyen, hakikati savunmayan bir kalem personeline gazeteci diyebilir miyiz? Bu soruya cevap aramak, günümüz dünyasının makro toplum yapısını anlamamız açısından da kıymetli. Bildiri sağanağı altında idraki zorlanan toplumlar, hakikatle palavranın belirsizleştiği içerik ortamları ve duyumlarla icat edilmeye çalışılan algılar…

* Duyumların, kimi kanıları topluma empoze etmek için kullanılması, en kolay haliyle dezenformasyon faaliyetlerine katkıdır. Ne yazık ki kimi medya çalışanları, dikkat ederseniz gazeteci demiyorum, hakikatler yerine kendi inandıkları üretilmiş gerçekleri ellerindeki medya gücüyle topluma dayatmaya çalışıyor. Buna habercilik, yazana da gazeteci diyemeyiz. Bu yaptıkları faaliyeti de basın özgürlüğü altında değerlendiremeyiz.

* Bir de şunu söz etmeden geçemem. Duyumlar, halkın nabzını tutmanın bir yolu olarak bedellendirilemez. Gerçek bir gazeteci, haberinde sırf somut datalar sunmalı, doğrulama düzeneklerini gerektiği üzere işletmeli ve yalnızca hakikate hizmet etmelidir.

‘Her türlü tehdit ve sınamaya anında karşılık verecek ve stratejiye sahibiz’

İletişim Başkanlığı’nın dezenformasyonla uğraşta yaptığı çalışmalar nelerdir?

* Sözümün başında şunu belirtmekte yarar görüyorum. Bağlantı alanında Türkiye’ye karşı yürütülecek her türlü tehdit ve sınamaya anında karşılık verecek kurumsal yapıya, planlamaya ve stratejiye sahibiz. Bugün bağlantı ekosistemi, anlık teyakkuz halini mecbur kılmış durumda. Bu şuurla oluşturduğumuz ve çalışmalarımızın ana çatısını oluşturan Türkiye İrtibat Modeli, süratli refleks kabiliyeti ve hakikati önceleyen yapısıyla öne çıkıyor.

* Türkiye Bağlantı Modeli çerçevesinde hayata geçirdiğimiz Dezenformasyonla Çaba Merkezimiz (DMM) ise, çok stratejik ve kritik bir vazifesi ifa ediyor. Global ölçekte en fazla dezenformasyona maruz kalan ülkelerden biri olarak gayretimizin kalesi DMM, pek çok ülke tarafından örnek bir uygulama olarak transfer edilmiş durumda. Devletimizin ilgili kurum ve kuruluşlarıyla büyük bir eşgüdüm içinde olan DMM, 7 gün 24 saat aslına nazaran çalışıyor. Palavranın, kurgunun, kara propagandanın, algı operasyonlarının karşısına hakikati koyarken; dezenformasyonun birey, toplum ve devlet nezdinde oluşturabileceği tahribatları bertaraf ediyor.

* Bununla birlikte, dezenformasyonla çaba faaliyetlerinde, hakikat yerinde güçlü bir karşı ses yükseltmek de hayatidir. Başkanlığımızın stratejik irtibatın tüm araç ve metotlarıyla yürüttüğü çalışmaların yanı sıra, global medyada adil bir temsil sistemi için verdiğimiz çabaya de burada değinmeliyim.

* Bağlantılı ve temaslı kuruluşlarımız TRT ve Anadolu Ajansı ile memleketler arası yayıncılıkta kıymetli bir yol kat ettik. Bir kez Batı’dan Doğu’ya tek istikametli ve tek boyutlu haber ve içerik akışının önüne koyduğumuz set, nettir. Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın “daha adil bir dünya” tasavvurunun medyadaki yansıması olarak bu alanda temsil edilmeyen milyarlarca insanın sesi oluyoruz. İnsani, ahlaki ve hakikat temelinde üretilen içeriklerimiz, dünyanın dört bir yanında yankılanıyor. Gönülden inanıyorum ki, Türkiye’nin adalet ve merhamet ikliminden yayılan bu ses, güçlenerek yoluna devam edecek. Zira bu sesin temel sorunu, hakikat.

Yapay zekâ etik kontratı şart!

Özellikle yapay zekâ ile birlikte gelişen “deepfake” ile uğraşta medya kuruluşlarına teklifleriniz var mıdır?

* Deepfake teknolojisi, sinsi bir tehdit olarak yerini sağlamlaştırıyor. Baudrillard’ın simülasyon kozmosunun ana ögelerinden biri üzere daima karşımıza çıkıyor. Medya kuruluşlarının bu çeşit içeriklere karşı artık her an tetikte olması gerekiyor. Medya mensupları deepfake teknolojisine hâkim olmalı. Bu sayede, bu çeşit içeriklerin nasıl üretildiğini ve nasıl fark edilebileceğini bilerek, oluşturulan haberlerde dikkatli ve eleştirel bir yaklaşım sergileyebilirler.

* Alışılmış burada, manzara yahut görüntü içeriği hakkında ayrıntılı bir araştırma yaparak, içeriklerin gerçekliğini denetim etmek çok değerli. Artık internet ortamında yapılacak kısa bir araştırmayla imaj yahut görüntülerin ne vakit üretildiği bilgisine ulaşılabiliyor. Deepfake’in tespitine yönelik yeni teknolojiler ve yazılımlar da tesirli bir yol.

* Gelişmiş algoritmalar, uydurma içerikleri tespit etme konusunda medya mensubu arkadaşlarımıza yardımcı olabilir. Bu çeşit yazılımlar, imgelerde anormallikleri tahlil ederek derin sahteciliği dahi ortaya çıkarabiliyor. Ben, medyada yapay zekâ etik kontratı formunda bir prensibin kurumsallaşması gerektiğini düşünüyorum. Bu çok daha bağlayıcı ve toplum faydasına bir usul olacaktır. İnanıyorum ki, bu bahiste medya alanındaki hassasiyet, toplumumuza da sirayet edecek ve deepfake üzere geçersiz içeriklere karşı şuurun güçlenmesine katkı sunacaktır.

* Gerçekten, dijital teknolojinin bu yeni tehditleri, sadece kişi ve kurumlar için değil, demokrasi ve ulusal güvenlik için de bir risk teşkil ediyor.