Mavi yakalıdan altın yakalıya kadının yükselişi devam ediyor
Murat AYDIN
Kadının altın yakalı olması ataerkil yapıda karanlık zihniyetin son bulmasını sağladı mı aslına bakılırsa hayır. Lakin küçük lakin kararlı atılan adımlar önünde sonunda esaslı bir zihniyet değişimini getirecek. Ne gariptir ki özellikle aile şirketleri işler yolunda giderken idaresi erkeklere, şirket batma noktasına geldiğinde ise idaresi bayanlara devrediyor. İktisat tarihi saklı kahraman bayanların kurtardığı şirketlerle dolu. Zihniyet değişiminin şimdi istenilen düzeyde olmadığını Dünya Bankası da doğruluyor. Kurumun ‘Kadınlar, İş Dünyası ve Hukuk’ isimli son raporu şu kritik sonucu ortaya koyuyor, “Küresel iktisat kazanacaksa cinsiyet eşitliğiyle kazanabilir.” Zira artık erkek işi yok, liyakat ve yetenek var.
Şili’de bir bayan karanlık iş zihniyetini değiştiriyor
Kadınların yaratıcılığı, için de taşıdığı güçlü iradeyi ve tutku yu yüzyıllardır yok sayan ataerkil yapıya karşın her devir kendi içinde bir kahraman yaratmaya devam etti. Çok değil bundan 30 yıl öncesine kadar birtakım iş kollarında bayanın çalışması katiyen uğursuzluk sayılıyordu. Hatta bu nun için çıkarılmış yazılı kurallar bile kelam konusuydu. Orta Çağ’daki cadı avı aslına bakılırsa 1990’ların başına kadar tam gaz devam ediyordu. Lakin her güç şart, her büyük açmaz eşyanın tabiatı gereği kendi kahramanını da yaratıyor. Mayıs 1988’de Alejandra Aré valo, Şili’de bir yer altı madeni ne giren birinci bayan jeolog olmuştu. Arévalo, bunu yaparak, tanınan bir efsaneye meydan okuyordu. “Bir bayanın madene girme riski ni alması makus talih getirir” meydan okumanın ta kendisiydi. Arévalo, aynı zamanda kanunu da çiğnemiş oluyor du. Arévalo’nun meydan okuması bir ihtilalin kıvılcımını ateşledi. 1993 yılına gelindiğinde madencilikte bayanlara yönelik kısıtlamalar kaldırıldı. 2022 prestijiyle bayanlar Şili’deki madenci lik işgücünün yüzde 15’ini temsil ediyordu; bu, 2007’den bu yana üç kat artış manasına geliyor. Son yarım yüzyılda dünya çapında değerli ilerlemeler kaydedildi. Global ölçekte, bayanların yasal hakları 1970’ten bu yana ortalama üçte iki oranında düzgünleşti. Büyük ıslahatlar, bayanların çalışma hayatlarının her kademesin da, bilhassa de işyerinde ve ebeveynlikte karşılaştıkları çeşitli pürüzleri ortadan kaldırdı. Lakin dünya bu yılki ‘Dünya Bayanlar Gününü kutlarken global manada hala büyük bir cinsiyet farkı konuşuluyor.
Aslında son bilgiler ortadaki farkın evvelce düşünülenden çok daha geniş bir bantta seyrettiği ni gösteriyor. Şiddete karşı korunma ve çocuk bakımına erişim konusundaki yasal farklılıklar göz önüne alındığında, bayanlar BM’nin sunduğu yasal haklara sahip olma oranında yüzde 77’lik oranın hala altında kalıyorlar. Bugün prestijiyle bayanlar, erkek lerin sahip olduğu yasal hakların sırf üçte ikisine yani yüzde 66.3’üne sahipler. Dünya Bankası’nın son ‘Kadınlar, İş Dünyası ve Hukuk’ isimli raporu, en güçlü ülkeler bile dahil olmak üzere hiçbir ülkenin bayanlara erkeklerle tıpkı yasal hakları vermediğini ortaya koyuyor.
İnsan sermayesi israfı var
Kadınların sahip oldu ğu yasal haklara bakıldığında en büyük eksiklik güvenlikle ilgili. Bayanlar aile içi şiddete, cinsel tacize ve bayan cinayetlerine karşı gerekli yasal muhafazaların lakin üçte birinden yararlanabiliyor. Çocuk bakım hizmetlerine yetersiz erişim öteki bir mani. Sadece 62 iktisat (dünya ülkelerinin üçte birinden azı) çocuk bakımı hizmetlerine ait kalite standartlarını oluşturmak durumda.
Üstelik cinsiyet farkı kitap larda yer alan maddelerin önerdi ğinden daha geniş. Dünya Bankası’nın ‘Kadınlar, İş Dünyası ve Hukuk’ isimli raporu birinci kere yasal reformlardaki ilerlemeyi 190 iktisattaki bayanlar için gerçek sonuçlarla karşılaştırır ve uygulamada şaşırtan bir gecikme olduğunu vurguluyor. Rapor, her ne kadar bayanların erkeklerin haklarının yaklaşık üçte ikisine sahip olduğunu ima etse de ülkeler ortalama olarak tam uygulama için gereken sistemlerin yüzde 40’ından yazını oluştur muş durumda. Haklar ortasındaki uçurum ise muazzam bir insan sermayesi israfını temsil ediyor.
Ücret şeffaflığı düzeneği sadece 35 ülkede kelam konusu
Örneğin 98 iktisat, bayanlara eşit pahada iş için eşit fiyat verilmesini mecburî kılan mevzuatı yürürlüğe koydu lakin sadece 35 iktisat (her beş iktisattan birinden azı) fiyat farkını gidermek için fiyat şeffaflığı tedbirlerini yahut uygulama sistemlerini benimsedi. Günümüzde her iki bayandan birinin azı işgücüne katılıyor. Buna karşılık her dört erkekten üçü bunu yapıyor. Eldeki data ise insan sermayesinin israf edildiğini açıkça ortaya koyuyor.
Bu açığın kapatılması önümüzdeki on yılda global ekonomik büyümenin iki katına çıkmasına yardımcı olabilir. İspatlar bu tespiti doğrular nitelikte. ‘Kadın, İş Dünyası ve Hukuk’ puanları daha yüksek olan ekonomilerde bayanların işgücüne iştirak oranları daha yüksek, bayan girişimciliği daha güçlü ve bayanların siyasi kurumlara daha etkin iştiraki kelam konusu. Özcesi cinsiyet eşitliği hem temel bir insan hakkı hem de ekonomik kalkınmanın güçlü bir motoru.
Olumlu sonuçların farkına varılması vakit alır, fakat bunlar gerçekleşir. 2023 Nobel İktisat Mükafatı sahibi Claudia Goldin’in gözlemlediği üzere 1960’larda ABD’li bayanların üst seviye işlere yükselmesi tesadüf yapıtı olmadı. Bu, yasal hakların yavaş lakin istikrarlı bir biçimde artmasının eseriydi. Sonuç olarak bugün 8 Mart Dünya İşçi Bayanlar Günü ve hayatın her alanında yaratım gücü olan bayanlar daha fazla saygıyı hak ediyor. Oyun alanının eşitlenmesi kıymetli ekonomik fırsatlar sunuyor. Goldin’in son bir kelamıyla kapatalım derlemeyi, “İnsanlığın yarısı kazandığında tüm dünya kazanır.”
