Engelli istihdamı için ‘teşvik’ talebi

Ferit PARLAK

Engelli sayısı 10 milyona yaklaşırken, çalışabilir durumdayken işsiz ka­lan engellilerin iş ve toplumsal ha­yata kazandırılması için, özel bölüm patronlarının çalıştır­dıkları her bir engelli emekçinin sigorta primine ilişkin patron pa­yının tamamının Hazine tara­fından karşılanmasını ve ka­mu kurum ve kuruluşlarında çalıştırılacak engelli memur istihdam oranının yüzde 3’ten yüzde 5’e çıkarılmasını hedef­leyen Kanun Teklifi’nin Ko­misyon görüşmeleri başladı.

Engelli çalıştırma mecburiliği

Kanun Teklifi’nin gerekçe­sinde, Türkiye’nin engelli is­tihdamını artırma stratejisi­nin, “zorunlu istihdam” ve bu zorunluluğa uymayanların “cezalandırılması” temeline dayandığına dikkat çekilerek, “Üstelik bu mecburilik Tür­kiye’deki işletmelerin yalnızca yüzde 2’sini kapsıyor; geri ka­lan yüzde 98’in bu türlü bir yü­kümlülüğü bulunmuyor. El­li ve daha fazla emekçi çalıştıran işyerlerine uygulanan engel­li çalıştırma zorunluluğunun, engelli istihdamını artırmak yerine, mecburilik kapsamı­na girmek istemeyen işve­renleri daha az emekçi istihdam etmeye ya da kayıtdışı personel çalıştırmaya teşvik ediyor” tabirleri kullanıldı.

“Gelir Vergisi Kanunu’nda değişiklik gerekiyor”

CHP Küme Başkanvekil­leri Ankara Milletvekili Mu­rat Buyruk, İstanbul Milletveki­li Gökhan Günaydın, Mersin Milletvekili Ali Becerikli Başarır tarafından verilen Gelir Ver­gisi Kanunu ile Birtakım Kanun­larda Değişiklik Yapılmasına Ait Kanun Teklifi ile özel kesim patronlarının çalıştır­dıkları her bir engelli emekçinin sigorta primine ilişkin patron pa­yının tamamının Hazine tara­fından karşılanması isteniyor.

Teklif ile, çalışma gücünü kaybetmiş bulunan hizmet er­babına Gelir Vergisi Kanunu kapsamında tanınan engelli­lik indiriminin engelli oranına nazaran brüt taban fiyat tutarı­na nazaran belirlenmesi; çalışan yahut iş müracaatında bulunan engellilerin karşılaşabilece­ği pürüz ve zahmetleri ortadan kaldırmaya yönelik istihdam süreçlerindeki tedbirlerin alınması ve engellilerin çalış­tığı iş yerlerinde makul düzen­lemelerin yapılması için yapı­lan harcamaların gelir vergisi ve kurumlar vergisi mükellef­lerinin safi çıkarının tespi­tinde indirim olarak dikkate alınması da hedefleniyor.

Sigorta primine temel çıkar hududu olmamalı”

Gerekçede, “4857 Sayılı İş Kanunu’nun 30’uncu hususu uyarınca, işyerlerinin çalıştır­dıkları her bir engelli vatandaş için prime temel kar alt sı­nırı üzerinden hesaplanan si­gorta primine ilişkin patron his­selerinin tamamı Hazinece karşılanmaktadır. Prime temel kar alt sonu brüt taban fiyat düzeyinde bulunmak­tadır. Bu sınırlama, işverenle­ri ekseriyetle engellilere asga­ri fiyat düzeyinde bir fiyat ödemeye teşvik etmektedir. İş Kanununda yapılmasını teklif ettiğimiz değişiklikle sigorta primine temel karı ne olursa olsun her bir engel­li için sigorta primine ilişkin iş­veren payının tamamının Hazinece karşılanması öngö­rülmektedir” denildi.

Teklifin münasebetinde, en­gelliistihdamında mecburî olmayan şirketlere de dikkat çekilerek şunlara tabirlere yer verildi:

“İşletmelerin yüzde 98’inde mecburî değil”

“Zorunluluk Türkiye›de­ki işletmelerin yalnızca yüzde 2’sini kapsamaktadır. Geri kalan yüzde 98’in bu türlü bir yükümlülüğü bulunmamak­tadır. Engelli istihdamının artırılması, yalnızca engellile­rin bir gelire kavuşması için değil, onların toplumsal hayata dahil edilmeleri için de el­zemdir. Yalnızca yasal zorun­luluk ve cezalardan oluşan bu stratejinin değiştirile­rek, engelli çalıştırılmasının özendirme ve kolaylaş­tırmaya yönelik siyaset araçlarına tartı verilmesi gerekmektedir.”

27 bin engelli kontenjanı boşta

Türkiye’deki 49 ve altı personel çalıştıran işyerlerinin yüzde 78,7’sinin, 50-199 personel ça­lıştıran işyerlerinin yüzde 21,2’sinin, 200 ve üzeri iş­çi çalıştıran işyerlerinin ise Şüzde 6.7’sinin engelli çalış­tırmadığını gösteren araştır­malara da yer verilen gerek­çede, “Engelli çalıştırma yü­kümlülüğü bulunan kamu kesimindeki işyerlerinde 23 bin 949, özel kesim işyerle­rinde de 122.416 engelli istih­dam ediliyor” sözleri kulla­nıldı. İşyerlerinin bir kısmı mecburî kontenjanından faz­la engelli istihdam ederken, bir kısmı ise bu yükümlülü­ğünü yerine getirmediğinin de altı çizilerek, kimi işyerle­rinin kontenjan fazlası çalış­tırdıkları dikkate alınmadı­ğında Ekim 2024 itibariyle özel bölümde yaklaşık 23 bin kamuda ise 3 bin 715 engelli kontenjanının boş bulundu­ğuna vurgu yapıldı.

“Vergi ve sigorta yükü istihdamı kısıtlıyor”

Vergi ve sigorta primleri­nin istihdam üzerinde kıymetli bir maliyet oluşturduğuna da değinilen münasebette, bu mali­yetin genel olarak istihdamı kısıtladığının, yasa teklifi ile engelli istihdamının patrona getirdiği maliyetin büyük bir kısmının devlet tarafından üstlenilerek, engelli çalıştır­ma mecburiliği bulunan iş­yerlerinin yanı sıra bu türlü bir zaruriliği bulunmayan iş­yerlerinin de daha fazla engel­li vatandaş istihdam etmeleri­nin teşvik edilmesinin amaç­landığının altı çizildi.

“İşyerlerinin fiziki şartları için teşvik verilmeli”

İşyerlerinin fiziki şartlarının engelli çalıştırılmasına uygun olmamasının, Türkiye’deki engelli istihdamının önündeki en büyük manilerden biri olduğuna dikkat çekilen münasebette, işyerlerinin büyük bir kısmında çalışan yahut iş müracaatında bulunan engellilerin karşılaşabilecekleri mahzur ve zahmetleri ortadan kaldırmaya yönelik düzenlemeler yapılması ve işyerlerinin çalışan yahut iş müracaatında bulunan engellilerin karşılaşabilecekleri pürüz ve zahmetleri ortadan kaldırmaya yönelik olarak yapacağı harcamaların vergi matrahından indirilmesi temeli getirilmesi gerekliliği de belirtildi.

Kesilen para cezaları, teşvikte kullanılmalı

Engelli ve eski hükümlü çalıştırmayan işyerlerinden ceza olarak tahsil edilen paranın kullanılabileceği alanlar ortasına, işyerlerinin engellilerin çalışmasına uygun hale getirilmesine ait harcamaların da eklenmesi gerekliliğine dikkat çekilen münasebette, “Böylece, işyerini engelli istihdamına uygun hale getirecek patronlara kelam konusu kaynaktan kredi kullandırılmasına imkan sağlanır” denildi.