Zenginlerin harcamaları daha belirgin yavaşladı

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’n­da (TCMB) Yapısal Ekonomik Araştırmalar Ge­nel Müdür Yardımcısı Altan Aldan, Yardımcı Ekonomist Barbaros Eriş ve Araştırmacı Alper Yıldırım tarafından ha­zırlanan “Parasal Sıkılaşma ve Gelir Seviyesine Nazaran Tü­ketim Harcamaları” başlıklı tahlil, Bankanın blog sayfa­sı Merkezin Güncesi’nde ya­yımlandı.

Son devirdeki pa­rasal transfer mekanizması­nı daha güzel anlamak hedefiyle farklı gelir kümelerindeki tü­ketim harcamaları incelenen tahlilde, sıkı para politika­sının, hanehalkının tüketim harcamalarını gelir düzeyle­rine bağlı olarak farklı biçim­lerde etkilediği belirtildi.

3 kategoride inceleme

Gelir kümelerine nazaran har­cama kalıplarının Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan Ha­nehalkı Bütçe Anketi verile­ri ile izlenilebildiği kaydedi­len tahlilde, fakat bu verile­rin yıllık olarak yayımlandığı ve son datanın 2023 yılına ilişkin olduğu hatırlatılarak, gelir kümelerine nazaran harcamaların vakitli bir halde ve yüksek bir frekansta direkt göz­lemlenemediği aktarıldı. Tahlilde, bu nedenle 2024 yılına da ışık tutacak dolay­lı bir sistem izlendiği bildi­rildi.

İlk olarak, Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) sepetinde yer alan eserlere tüketicile­rin yaptıkları harcamaları ve hanehalkı gelirini kullanarak her bir eser için temsili tüke­tici gelirinin hesaplandığı be­lirtilen tahlilde, devam eden süreç şöyle anlatıldı:

“Ardından her bir eseri il­gili bölüm ile eşleştiriyoruz ve eserlere yönelik talebi ölç­mek emeliyle incelenen dö­nemdeki perakende kesimi ciro ve satış hacmi verileri­ni kullanıyoruz. Ürün-sektör eşleşmesini ve temsili tüke­tici gelirini kullanarak pera­kende alt dallarını yük­sek, orta ve düşük gelir grubu­na hitap eden eserler olarak üç kategoriye ayırıyoruz.

Son olarak, dalların ciroları­nı bu kategorilere nazaran toplu­laştırıp gelir kümesi bazlı ciro­ları ve satış hacimlerini elde ediyoruz.” Tahlilde, ciroların vakit içindeki seyri detay­lı incelendiğinde, cirolardaki yıllık artışın mali sıkılaş­mayla birlikte tüm kategori­lerde gerilediğinin gözlendi­ğine işaret edildi.

Söz konusu gerilemenin yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerde daha bariz olduğu, sıkılaşmanın başla­masından çabucak evvel 2023 yılının ikinci çeyreğinde yük­sek gelir kümesine hitap eden eserlerde yıllık ciro artışı­nın düşük gelir kümesine hi­tap eden eserlerdeki artışın yaklaşık bir buçuk katı iken mali sıkılaşma ile birlikte her iki eser kümesindeki artış oranlarının emsal düzeylere gerilediği söz edildi. Analiz­de ayrıyeten, mali sıkılaşma ile birlikte yüksek gelir gru­buna hitap eden eserlerde ciro artışlarının düşük gelir kümesine hitap eden ürünler­deki artışın altına indiği, bu durumun bilhassa yüksek ge­lir kümesindeki hanelerin ta­sarrufa yöneldiğine işaret et­tiği kaydedildi.

Satış hacimleri yüksek

Satış hacimlerine bakıldı­ğında da emsal bir fotoğrafla karşılaşıldığı belirtilen analiz­de, “Yüksek gelir kümesine hi­tap eden eserlerin satış hac­mindeki değişim mali sıkı­laşma öncesinde düşük gelir kümelerindeki yıllık değişimin yaklaşık 3 katı iken sıkılaşma sonrası artış oranları yakın düzeylere geriliyor. Öteki bir sözle yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerdeki satış­lar, düşük gelir kümesine hitap eden eserlere nazaran nakdî sı­kılaşmadan gerçek olarak daha fazla etkileniyor. Lakin ciro­dan farklı olarak, yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerin satış hacmindeki artış oranı başka eserlerin bir ölçü üze­rinde.

Bu müşahede, eser grupla­rının rölâtif fiyatlarında farklı­laşma olduğuna işaret ediyor” tabirleri kullanıldı. Tahlilde, özetle, nakdî sıkılaşmayla birlikte tüketim harcamaları­nın tüm gelir kümelerinde ya­vaşladığı ve en besbelli yavaş­lamanın ise mali sıkılaşma öncesinde başka kümelere kı­yasla çok daha güçlü seyretmiş olan yüksek gelir kümesine hi­tap eden eserlerde gerçekleş­tiği vurgulandı.