TCMB’den “Parasal Sıkılaşma ve Gelir Düzeyine Göre Tüketim Harcamaları” analizi

Merkez Bankası’nın (TCMB) blog sayfası Merkezin Güncesi’nde yer alan “Parasal Sıkılaşma ve Gelir Seviyesine Nazaran Tüketim Harcamaları” başlıklı tahlilde, yüksek gelir kümesindeki hanelerin tasarrufa yöneldiği, mali sıkılaşmayla birlikte tüketim harcamalarının tüm gelir kümelerinde yavaşladığı belirtildi.

Ffarklı gelir kümelerindeki tüketim harcamaları incelendi

Merkez’in tahlilinde şu tabirlere yer verildi:

“Sıkı para siyaseti, hanehalklarının tüketim harcamalarını gelir seviyelerine bağlı olarak farklı biçimlerde etkiliyor. Tasarruf imkânı daha fazla olan bireylerin yüksek mevduat getirileri sonucu harcamalarını azaltması beklenirken, talebi krediye hassas bireylerin harcamalarının ise yükselen kredi maliyetleriyle yavaşlaması beklenir. Bu yazıda, son devirdeki nakdî transfer sistemini daha yeterli anlamak gayesiyle farklı gelir kümelerindeki tüketim harcamalarını inceliyoruz.

Gelir kümelerine nazaran harcama kalıplarını TÜİK tarafından yayımlanan Hanehalkı Bütçe Anketi dataları ile izleyebiliyoruz. Lakin bu bilgiler yıllık olarak yayımlanıyor ve son bilgi 2023 yılına ilişkin. Münasebetiyle, gelir kümelerine nazaran harcamaları vakitli bir biçimde ve yüksek bir frekansta direkt gözlemleyemiyoruz. Bu nedenle, 2024 yılına da ışık tutacak dolaylı bir usul izliyoruz.

İlk olarak, TÜFE sepetinde yer alan eserlere tüketicilerin yaptıkları harcamaları ve hanehalkı gelirini kullanarak her bir eser için temsili tüketici gelirini hesaplıyoruz. Akabinde her bir eseri ilgili bölüm ile eşleştiriyoruz ve eserlere yönelik talebi ölçmek gayesiyle incelenen devirdeki perakende dalı ciro ve satış hacmi bilgilerini kullanıyoruz. Ürün-sektör eşleşmesini ve temsili tüketici gelirini kullanarak perakende alt kesimlerini yüksek, orta ve düşük gelir kümesine hitap eden eserler olarak üç kategoriye ayırıyoruz. Son olarak, dalların cirolarını bu kategorilere nazaran toplulaştırıp gelir kümesi bazlı ciroları ve satış hacimlerini elde ediyoruz

Yüksek gelir kümesindeki haneler tasarrufa yöneldi

Ciroların vakit içindeki seyri ayrıntılı incelendiğinde, cirolardaki yıllık artışın nakdî sıkılaşmayla birlikte tüm kategorilerde gerilediği gözleniyor.

Bu gerileme yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerde daha besbelli. Sıkılaşmanın başlamasından çabucak evvel -2023 yılının ikinci çeyreğinde- yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerde yıllık ciro artışı düşük gelir kümesine hitap eden eserlerdeki artışın yaklaşık bir buçuk katı iken mali sıkılaşma ile birlikte her iki eser kümesindeki artış oranları emsal düzeylere geriliyor. Ayrıyeten, parasal sıkılaşma ile birlikte, yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerde ciro artışları düşük gelir kümesine hitap eden eserlerdeki artışın altına iniyor. Bu durum, bilhassa yüksek gelir kümesindeki hanelerin tasarrufa yöneldiğine işaret ediyor.

Satış hacimlerine bakıldığında da misal bir fotoğraf karşımıza çıkıyor.

Yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerin satış hacmindeki değişim mali sıkılaşma öncesinde düşük gelir kümelerindeki yıllık değişimin yaklaşık üç katı iken sıkılaşma sonrası artış oranları yakın düzeylere geriliyor. Öteki bir söz ile yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerdeki satışlar, düşük gelir kümesine hitap eden eserlere nazaran nakdî sıkılaşmadan gerçek olarak daha fazla etkileniyor. Lakin cirodan farklı olarak, yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerin satış hacmindeki artış oranı öteki eserlerin bir ölçü üzerinde. Bu müşahede, eser kümelerinin izafî fiyatlarında farklılaşma olduğuna işaret ediyor.

Özetle, mali sıkılaşmayla birlikte tüketim harcamaları tüm gelir kümelerinde yavaşlıyor. En besbelli yavaşlama ise mali sıkılaşma öncesinde başka kümelere kıyasla çok daha güçlü seyretmiş olan yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerde yaşanıyor.”