Çin’in Küresel Stratejisi başlıklı rapor yayınlandı

Milli İstihbarat Akademisi, global siyasette Çin’in yükselen rolünü anlamak için “Çin’in Global Stratejisi” başlıklı bir rapor yayınladı.

Raporda, Çin’in tarihî dönüşümü ve bu dönüşümün başta ABD ile alakalar olmak üzere memleketler arası sisteme, bölgesel problemlere ve Türkiye-Çin bağlarına dair tesirleri ele alındı.

Çin’in öbür ülkelerle ilişkileri

“Çin’in Global Stratejisi” başlıklı raporda, ABD-Çin rekabetinin tek bir belirleyicisi olmadığı vurgulanırken; iki ülke ortasındaki bağların, tarihi süreç içinde inişli çıkışlı bir seyir izlediğinin altı çizildi.

Rapora nazaran Çin, 2008 dünya krizi ile birlikte birinci kez Amerika ve Avrupa piyasalarındaki meçhullükten direkt etkilenebileceğini fark etmiş ve kurumsal inşa çalışmalarını başlattı.

Bu süreçte Çin, “Kuşak ve Yol Girişimi” ve “Made in China 2025” stratejisi üzere teşebbüsleri ilan etmiş, ayrıyeten Huawei ve Alibaba üzere şirketler yoluyla yalnızca güç ve bankacılık bölümlerinde değil; teknolojik üretim, finans ve e-ticaret üzere alanlarda da ön plana çıkmaya başladı.

ABD, Çin’e karşı daha kuşkucu olmaya başladı

Raporda, ABD’nin Çin’e karşı daha kuşkucu olmaya başladığı şöyle anlatıldı:

“Çin’in son yirmi yılda gösterdiği performans ABD’nin Çin’e daha tehdit merkezli ve kuşkucu olarak yaklaşmasına sebep oldu. Hakikaten Akademi raporunda 2017 yılında Trump hükûmeti tarafından yayımlanan ABD Ulusal Güvenlik Strateji Belgesi’nde Çin’in, birinci sefer ABD liderliğindeki memleketler arası nizama global meydan okuyucu olarak tanımlandığı hatırlatıldı.

Çin’e 2024 yılında ulusal savunma harcamaları için yüzde 7,2’lik bir artışla 236 milyar dolar bütçe ayrıldı. Bu, her ne kadar 842 milyar dolarlık ABD bütçesinden çok düşük görünse de Çin’in süreç içinde daha rekabetçi bir askerî güce sahip olabileceği istikametinde fikir verdi.”

Çin’in global oyundaki şifresi: Bağlantısallık

Rapora nazaran bağlantısallık kavramı, milletlerarası münasebetler konusunda çağdaş Çin fikrinde kıymetli bir rol oynadı. 1978’de “reform ve dışa açılım” duyurusundan bu yana, Pekin’in dış siyasetinin ve dış ekonomik stratejisinin odak noktası, birbirine bağlılık oluşturmak oldu.

2001 yılında DTÖ üyeliği ile birlikte Çin, global rekabetin içerisine yeni bir aktör olarak katıldı. Çin bu süreçte global ticaretini en büyük ticari ortakları ABD ve AB ortasında bir istikrar siyaseti izleyerek garanti altına almıştır. Çin, büyüme ivmesini kaybetmemek için gerek kaynak gerekse de pazar güvenliği açısından daha fazla bağlantısallık kurma muhtaçlığı duydu.

Çin’in tehditleri hudut ötesinde karşılama stratejisi

Raporda, Çin’in tehditleri hudut ötesinde karşılama stratejisi şöyle anlatıldı:

“1964 yılında nükleer silaha sahip olan Çin, Soğuk Savaş’ın tansiyonunu ‘düşmanı derinlere çekme stratejisi’ ile aşmaya çalışıyordu. Lakin günümüzde algıladığı tehditleri hudutlarının ötesinde karşılama stratejisine sahip bir Çin bulunmaktadır.

2019 yılında yayınlanan Çin Ulusal Savunma Strateji Belgesi’ne nazaran Çin’in savunma ve güvenlik öncelikleri ortasında saldırganlığı caydırmak ve saldırganlığa karşı direnmek, ulusal siyasi güvenliği, halkın güvenliğini ve toplumsal istikrarı korumak, “Tayvan’ın bağımsızlığına” karşı çıkmak ve onu denetim altına almak, “Tibet’in bağımsızlığı” ve “Doğu Türkistan”ın kurulması üzere ayrılıkçı hareketlerin savunucularına karşı baskı yapmak, ulusal egemenliği, birliği, toprak bütünlüğünü ve güvenliği korumak, Çin’in deniz haklarını ve çıkarlarını korumak, Çin’in; uzay, elektromanyetik uzay ve siber uzaydaki güvenlik çıkarlarını korumak, Çin’in denizaşırı çıkarlarını korumak ve ülkenin sürdürülebilir kalkınmasını desteklemek üzere unsurlar öne çıkmaktadır.”

Anti-Amerikancılığa dayanan ittifak ve global güney liderliği iddiası

Rapordaki tahlillere nazaran ABD-Çin ortasındaki ideoloji ve hegemonya rekabetinin çok bir formda sertleşmesi, ortaya beklenmeyen ve “anti-Amerikancılığa” dayalı bir ittifak çıkarabilir.

Nitekim Rusya ve Çin, ikili alakalarına ideolojik ortak bir taban aramış ve sonunda Soğuk Savaş periyodunda olduğu üzere ABD zıtlığı üzerinden alakalarını tazeledi. Lakin bu defa ilgilerin baskın karakteri Sovyetlerin Stalin’i değil, Çin’in Şi Cinping’i olarak öne çıktı. Rusya-Çin münasebetleri, Çin için daha fazla jeopolitik manalar taşırken Rusya için jeoekonomik kazanımlar öncelikli pozisyonda. Rusya, kendi iktisadının büsbütün Çin’e bağımlı olmasından korku duyuyor.

Rapora nazaran siyasi sistemi, ekonomik yapısı, toplumsal ve kültürel ögeleri ile Çin yeni bir hegemonya kurma peşinde ise Global Güney bu hegemonya çabasının bir oyun alanı hâline gelebilir. Çin’in tarihî olarak yayılmacı bir devlet olmaması Global Güney nezdinde pozisyonunu güçlendiriyor. Son devirde insanlık için ortak bedeller vurgusu da bu stratejiyi destekliyor.

Türkiye’nin yolu

Akademinin raporuna nazaran, Türkiye ve Çin, birbirinden farklı coğrafyalarda ve farklı sebeplerle de olsa emsal bir dinamizm ve faal dış siyaset uygulanıyor. Bu durum daha sonraki süreçte iki ülkenin birbirini daha güzel anlayabileceği bir çerçeve oluşmasının yerini hazırlıyor.

Çin’in Türkiye ile ilgisini belirleyen temel prensip, iki ülke ortasındaki ekonomik münasebetler. Ekonomik münasebetlerin başka siyasi, askeri ve güvenlik bahislerine göre daha fazla öncelendiği bir bağlantı biçiminde kurallar, kurumlar ve mutabakatlardan daha çok ilgiler ve pratik yarar temel alınmaktadır.

ABD-Çin rekabetinde kısa vadede Çin’in dengeyi bulma ihtimali epey zayıf olsa da ani bir değişime karşı Türkiye’nin Çin ile alakalarını muhakkak bir istikrar içinde sürdürmesi gerekiyor. Dünyanın en büyük ikinci iktisadı olan ve ABD ile çabucak her alanda açık bir rekabete giren Çin’e içeriden bakarak Türkiye’nin ulusal çıkar ve önceliklerini de hesaba katan bir yaklaşım geliştirilmelidir.