Kayıtlar yetişmezse hammadde krizi kapıda

Nurdoğan A. ERGÜN

Başta kimya bölümü olmak plastik, kauçuk, dokumacılık üzere birçok dalı yakından ilgi­lendiren Kimyasalların Kaydı, De­ğerlendirilmesi, Müsaadesi ve Kısıtlanma­sı (KKDİK) sistemine kayıt süreci yaklaşıyor. Mayıs ayında ön kayıtla­rın başlayacağı sisteme, ithalatçı ve üretici firmaların kayıt yükümlülü­ğü bulunuyor.

Nihai kayıt ise 31 Ara­lık 2026 tarihinde başlayıp kademeli olarak 2030 yılında sona erecek. Bu tarihten sonra ise kaydı yapılmayan eserlerin pazarda dolanımına müsaade verilmeyecek. Kayıtların yetişeme­mesi durumunda tedarikte önemli bir hammadde krizi yaşanacak. Bu da hem üretim hem de ihracat tarafın­da problemli bir süreç yaşanmasına yol açacak.

Avrupa Birliği REACH Mevzuatı’na ahengin sağlanma­sı için o periyottaki ismiyle Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından ha­zırlanan ve 23 Haziran 2017’de yü­rürlüğe giren KKDİK Yönetmeliği, kimyasal kayıt yükümlülüğü dahil birtakım yükümlülükleri kapsı­yor. Aslında uygulama kapsamında 2023 sonu itibariyle en son kayıtla­rın zarurî hale gelmesi planlanı­yordu. Fakat, süreç tonajlara nazaran 2026, 2028 ve 2030 aralık ayı sonla­rına ertelendi.

Kauçuk Derneği Başkanı Ö. Doğu KAYA: Pazarda monopolleşme riski doğuyor

KKDİK ile rastgele bir kimyasalın girişi yahut üretimi için bu kimyasalın üreticisinin ya da ithalatçısının kaydını yapması gerektiğini belirten Kauçuk Derneği Başkanı Özcan Doğu Kaya, bunun için de kapsamlı testler gerektiğini aktardı. Bu testlerin de yüksek maliyetler gerektirdiğini kaydeden Kaya, “Kimyasalların kayıt edilebilmesi için öncelikle sınıflandırılması gerekiyor. Tıpkı kimyasalı ithal eden yahut üreten firmalar bir ortaya gelip bir küme oluşturuyor ve bu kümeden bir firma öne çıkıyor. Önder firma bütün testlerin satın almasını yapıyor. Kimyasal başına 150-200 bin dolar hatta milyon dolarlara kadar çıkabilen maliyetleri var.

Bu maliyetleri önder firma cebinden karşılayıp sonra da kümedeki firmalara eşit paylaşım yapıyor” bilgisini verdi. Lakin burada ‘lider firma’ sorunu yaşanması riskine dikkat çeken Kaya, rekabetten ötürü muhakkak firmaların kimyasala ulaşmada problem yaşayabileceği ve monopolleşme olabileceği uyarısı yaptı. Kaya, “Belli üreticilerin kimyasal kaydı olup bizim Türkiye’de erişebildiğimiz kimyasal ölçüsü azalacak. Alternatiflere ulaşamayacağız. Bu da tedarikte bizi etkileyecek” açıklamasını yaptı.

“Endişemiz kayıtların yeniden yetişmemesi”

2023 sonu için belirlenen kesin kayıt sürecinin yetiştirilemediği için tonajlara nazaran, 2026, 2028 ve 2030 sonuna ertelendiğini hatırlatan Ö. Doğu Kaya, “Bu halde devam edersek 2026’ya da yetiştiremeyeceğiz. Bu kere nitekim aşikâr bölümlerde ve aşikâr firmaların faaliyetleri konusunda tökezleme yaşanması kelam konusu olacak. Yeniden bu işe gözlerimizi kapatıp son dakikada da sıkışmamak ismine şimdiden yapmamız gereken ve hatta geç bile kaldığımız süreçler var. Bakanlık bünyesinde bunun için bir danışma kurulu oluşturuldu lakin gördüğümüz bu çok küçük bir takım. Türkiye’de bütün üretimi etkileyecek bir uygulamadan kelam ediyoruz” diye konuştu.

Türkiye’nin kimyasal hammaddede yüzde 98 ithalata bağımlı olduğunu kaydeden Kaya, “Sektörler hammadde tedarik etmede, tedarik süreçlerinde, aksama yaşayacaklar” dedi. Mayıs sonunda ön kayıtların başlayacağını tabir eden Doğu Kaya, “Bu, aslında ticareti durduracak bir süreç. Şayet kayıt olmuyorsanız iş yapamayacaksınız” vurgusu yaptı

“Kimyasal ajansı tüm paydaşlarla kurulmalı”

Kimyasalların kaydı konusunda ivedilikle bir konsorsiyum oluşturulması gerekliliğine işaret eden Özcan Doğu Kaya, “Bir iş kısmı yapabildiğimiz bir konsorsiyum oluşturmalıyız. Tüm bu mevzuların yalnızca bakanlık ya da STK üzerinden değil Avrupa’daki üzere tüm paydaşların birleştiği bir kimyasallar ajansı yapısıyla olması lazım. Kimyasallar ajansı kurulduğu vakit çok daha süratli yol alacağız” dedi. Türkiye Kimya Ajansı kurulması için İKMİB’in, gerekli ön çalışmaları yürüttüğünü kaydeden Ömer Karadeniz de “İlgili bakanlıklar ve kamunun da dayanağıyla kurulacak olan bu ajansın kesimimizin yükünü büyük ölçüde alacak” dedi.

KKDİK nedir, ne vakit uygulanacak?

Kontrolü, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından kontrolü sağlanacak olan Kimyasalların Kaydı, Değerlendirmesi, Müsaadesi ve Kısıtlanması (KKDİK) uygulaması, unsur ve karışımların sınıflandırılması, ziyanlı unsurların ve karışımların etiketlenip ambalajlanması ve bu doğrultuda ithalatçı, ihracatçı, alt kullanıcı, eşya üreticileri ve tüm ilgili taraflar için doğan yükümlülükler üzere hususları kapsıyor.

Yıllık 1 ton ve üzeri ölçüde imal yahut ithal edilen toksik Kategori 1A yahut 1B zararlılık kategorisinde olan unsurlar için 31 Aralık 2026; yıllık 100 ile 1000 ton ortası ölçüde imal yahut ithal edilen unsurlar için 31 Aralık 2028; yıllık 1 ile 100 ton ortası ölçüde imal yahut ithal edilen hususlar için 31 Aralık 2030 son kayıt tarihleri olarak belirlendi.

İKMİB Başkanı Adil Pelister: Ciddi tedarik sıkıntıları belirmeye başladı

KKDİK Yönet-meliği’nde ertlenen takvimin kademeli olarak uygulanmaya başlayacağını belirten İstanbul Kimyevi Hususlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) Yönetim Kurulu Başkanı Adil Pelister, “Bu da tüm dalların yasal yükümlülüklerini yerine getirmeleri açısından son derece kıymetli bir periyoda işaret ediyor. Belirlenen müddetler içinde kayıt süreçlerini tamamlamayan firmalar, ilgili kimyasal unsurların imalatını yahut ithalatını gerçekleştiremez.

Bu durum, bilhassa üretim süreçlerinde kritik kıymete sahip kimyasalların temininde aksamalara yol açabilir. Bu türlü bir senaryo, tedarik zincirinde kesintilere ve potansiyel hammadde krizlerine neden olabilir. Mevcut durumda KKDİK Yönetmeliği uygulama aracı olan Kimyasal Kayıt Sistemi (KKS) tüm 2024 yılı boyunca Son Kayıt evrak teslimine kapalıydı ve ne vakit açılacağı belirsizliğini koruyor. Bununla birlikte KKS sistemi Haziran 2024’e kadar Ortak Kayıtlar ve ziyanlı unsur (SEA) bildirimlerine de kapalı kaldı.

Bu durum yabancı küresel üreticiler gözünde Türkiye’nin inanç kaybına yol açmış olabilir. Küresel üreticilerden 2020’ye kadar yaptığı ön kayıtların iptali yoluna gitmeye başlayanlar oldu. Yabancı üretici için ticari açıdan elzem olmayan unsurlar ortasında Türk kimya sanayii için stratejik kıymet atfeden çok sayıda hammadde bulunuyor. Bu sebeple mevzuatta yaşanan tıkanıklık münasebetiyle husus kayıt iptalleri ile ulusal kimya sanayiinde önemli tedarik meseleleri belirmeye başladı” diye konuştu.

“KKS, kayıt evrak teslimine açılmalı”

Pelister, şöyle dedi: “Son kayıt tarihleri ötelenmeden, bilhassa Avrupa menşeli büyük firmalar belirlenen tarihi baz alarak (31 Aralık 2023) pek çok kimyasalının kayıt sürecini tamamladı. Aslında tüm dallar 2017’den bu yana yönetmeliğe aşinalık kazanmış, yükümlülüklerini öğrenmiş ve de ön hazırlıklarını tamamlamış olmalılar. 31 Aralık 2026 tarihine kadar kimyasalların kayıt edilmesi için evrak hazırlık çalışmalarına bir an önce başlanmalı.

Eğer husus için şimdi önder atanmadıysa, öncelikle kayıt yapacak firmalar ortasında sıkı bir irtibat kurulmalı ve önder ataması gerçekleşmeli. Öte yandan bilgilere erişim için bilgi sahipleriyle temasa geçilmeli, hukuksal ve mali ayrıntılar netleştirilmeli. Lakin bakanlık tarafından yayınlanacak olan yol ve temellerin beklenmesi ve KKS sisteminin hala kayıt belge teslimine kapalı olması, tüm bu süreçlerin askıda kalmasına neden oluyor.”

PLASFED Başkanı Ömer Karadeniz: Yumuşak geçiş olsun, üretim sekteye uğramasın

Kimyasalların Türkiye’ye gelebilmesi için kesinlikle kaydının yapılması gerektiğini belirten Plastik Sanayicileri Federasyonu (PLASFED) Başkanı Ömer Karadeniz, “İmalatçı yahut ithalatçı başına yılda 1 ton yahut üzeri ölçülerde imal yahut ithal edilen hususların ve salınım yapması planlanan eşyaların içindeki tüm unsurların, Kimyasal Kayıt Sistemi’ne girmesi gerekiyor” dedi. Sanayi üretiminin tamamında kimyasal girdi kullanıldığını kaydeden Karadeniz, geçişin yumuşak ve uyumlu bir halde olmasını istedi. Karadeniz, “KKDİK en son kaydı yapılmamış olan kimyasalların ithalatının durması ve buna bağlı olarak ülkemizin sanayi üretiminin önemli sekteye uğraması ihtimalini unutmayalım” vurgusunu yaptı.

İhracatta da sorun çıkabilir

2024 yılında yaklaşık 31 milyar dolar ihracat gerçekleştiren kimya dalının, Türkiye’nin ikinci en büyük ihracatçısı olduğunu hatırlatan Karadeniz, “Kimya bünyesinde yer alan plastik kesimimiz de 9.5 milyar dolar ihracat gerçekleştirerek, alt kesimler ortasında liderliğini korudu. Lakin KKDİK uygulaması ile üretim ve ihracatta sorun yaşama olasılığımız var. Gerekli hammaddeye ulaşabilmek için ithalat yapmamız gerekiyor.

Hammaddeye ulaşamazsak kesim önemli bir iş kaybına uğrayabilir. Son kayıtlarının yetişmemesi durumunda pek çok ihracat yaptığımız alıcı, risk almamak ismine farklı ülkelere yönelebilecek. İş kollarımızın birçoğunda ihracat uzun vadeli kontratlarla gerçekleşiyor. Hammadde sorunu yaşanması durumunda gerekli iş birliklerinin bozulma mümkünlüğü var. Tüm bu bilgilerin göz önünde bulundurulması ve buna nazaran hareket edilmesi gerekiyor” diye konuştu.

Uygulamayı birinci defa duyan firmalar var

Her ne kadar KKDİK yönetmeliği 2017 yılında yürürlüğe girse de çeşitli kesimlerden kimi firmaların süreç hakkında bilgisi bulunmuyor. PLASFED Başkanı Ömer Karadeniz, “KKDİK uygulamasını birinci sefer duyup bizden bilgi talep edenler var. Mevzuyla ilgili üyelerimizi daima bilgilendirmeye çalışıyoruz” derken Kauçuk Derneği Başkanı Ö. Doğu Kaya da yönetmelik çıktığından bu yana kesim kuruluşlarını bilgilendirmek için çalıştıklarını belirtti.