Uykuya yatırılan robotlara ‘yeniden kullanım’ önerisi

Başak Işık GÖKÇAM

Birleşmiş Milletler (BM) tarafından hazırla­nan Global e-atık İz­leme Raporu’na nazaran 2019 yı­lında 54 milyon ton e-atık üre­tildi. Bu ölçünün 2030 yılına kadar 82 milyon tona çıkacağı varsayım ediliyor. Bugünün dün­yasında cep telefonu, buzdo­labı, televizyon, bilgisayar üzere araçları kapsayan e-atık üreti­mi, teknolojinin süratli gelişimi ile artacak.

Hatta her ne kadar şu anda robotlar ve robotik sis­temler elektronik atık olarak sı­nıflandırılmıyor olsa da bilim insanları bunların şimdiki ta­nımlara uyduğunu ve bu neden­le gelecekte e-atık kapsamına dahil edilme mümkünlüğünün yük­sek olduğunu savundu. Bu sı­nıflandırmayla birlikte robotik sanayisi ve elektronik robotik eserler için kullanım ömrünün sonunu tasarlama ve planlama formu daha fazla incelenecek.

Diğer elektronik eserlerde olduğu üzere, birincil ömrünün sonuna geldiğinde bir robotla ne yapılacağına dair çeşitli se­çenekler mevcut. Şu anda, bir­çok işletme, araştırma merke­zi ve üniversite robotik elektro­nik atıklarını ‘uykuya yatırıyor’. Yani kullanmadığı için bir sü­re saklıyor. Lakin uzmanlar, ar­tan e-atık ölçüsüyle çaba edebilmek için robotların geri dönüştürülmek yerine yine kullanılmaları gerektiği konu­sunda ikazda bulundu.

Bristol Üniversitesi ve Batı İngiltere Üniversitesi araştır­macılarının yaptığı ve Towar­ds Autonomous Robotic Sys­tems’de yayınlanan yeni bir çalışmaya nazaran robotik sektö­rünün kullanım ömrü tamam­landığında tekrar programla­nabilen ve öbür misyonlar için kullanabilen robotlar üretilme­si gerekiyor. Çalışma ile robo­tik kesiminde ve akademide çalışan bireylere, erken periyot çalışmalarının robotik siste­min uzun vadeli kullanımı üze­rindeki tesirini fark etmelerini sağlamayı hedefliyor.

e-atık artışı tehlike yaratıyor

Çalışmaya ait açıklamada bulunan Bristol Mühendislik, Matematik ve Teknoloji Okulu’ndan Helen McGloin, “Sanayide, akademide yahut genel halkta olmamız fark etmez, hepimiz dünya çapında üretilen giderek artan e-atık yığınlarının farkındayız. Bu araştırma, elektronik atık düzeylerinin artışını ve bunun gezegenimiz ve beşerler için yarattığı tehlikeleri özetlemektedir” dedi.

Elektronik atık düzeylerinin dünya genelinde her geçen yıl arttığını, meskenlere, okullara ve işyerlerine yeni robotik eserlerin girmesiyle yakın gelecekte bu sorunun daha da büyüyeceğini belirten Helen McGloin, “Geri dönüşüm, elektronik atıklarla başa çıkmak için kolay bir seçenek üzere görünse de, sıklıkla yanlış yönetildiği için alternatifler aranmalıdır. Bu makale, robotik sanayisindeki herkesi dairesel bir iktisat için tasarım yaparken yaratıcı ve önleyici düşünmeye davet ediyor” diye konuştu.

Teşvik ve mevzuat gerekiyor

Bunun yanı sıra robotik kesiminde yine kullanım uygulamasının çeşitli zorluklarını vurgulayan grup, ekonomik ve çevresel uygulanabilirliğin kıymetlendirilmesi, robotların tekrar kullanımının teknik yeterliliğinin kanıtlanması, teşvikler ve mevzuat kullanımı yoluyla döngüsel iktisada yönelik tavırların ele alınmasının da değerine dikkat çekti.

Çevresel tesir dizaynda başlıyor

Bir eserin çevresel tesirinin yüzde 80’i, tasarım aşamasın­da belirleniyor. Bu nedenle bir robotun da tasarımcılarının ve üreticilerinin, elektronik eserin hayat döngüsü so­nunda geri dönüştürülmesi­nin sınırlamalarını anlamaları kritik ehemmiyet taşıyor. Bilim in­sanları, bölümü sürdürülebi­lir bir ömür döngüsüne taşı­mak için gereken şeyin öteki seçenekleri kıymetlendirmek gerektiğini savunuyor.

Yeni­den kullanımla karşılaştırıl­dığında tekrar amaçlandır­manın, robotlara mahsus oldu­ğunu belirten araştırmacılar, sistemlerin büsbütün yeni­den programlanabildiğini ve yeni donanımlarla entegre edilebileceğini söyledi. Kelam konusu tekrar kullanımla da özgününden farklı bir fay­da sağlayan eserle sonuç el­de edilebileceği belirtildi.

Geri dönüşümdeki maniler incelenecek

Araştırma; tüketicilerin ikinci el robotlara yönelik tavırların, sanayinin e-atıklara yönelik tavırlarının, tamir hakkının, tekrar kullanım hakkının ve döngüsel iktisadın, ayrıyeten robotların yine kullanım süreçleri ile robotik sanayisinde döngüsel iktisada yönelik mahzurların daha detaylı incelenmesi ile devam edecek.