23 yılda 13 binden fazla kültürel miras anavatanına döndü

Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Kaçakçılıkla Çaba Daire Başkanlığı, ilgili bakanlıklar ve kurumların koordineli çalışmalarıyla, yıllar evvel yasa dışı yollarla yurt dışına kaçırılan eserler ana vatanına geri döndürülüyor.

Bakanlık yetkililerinden alınan bilgiye nazaran, 2002-2025 yılları ortasında 13 bin 283 kültür varlığının Türkiye’ye iadesi sağlandı. Bu yapıtlardan 1149’u geçen yıl, 15’i bu yıl ana vatanına geri döndü. 2018-2025 yıllarında ise toplam 8 bin 968 eser ülkeye kazandırılmış oldu.

Altın Taç 7 yıldır ana vatanında

Yurt dışından getirilen eserler ortasında, İskoçya’dan iadesi sağlanan Altın Taç da yer alıyor. MÖ 4. yüzyıla tarihlenen ve Karya bölgesine ilişkin olduğu düşünülen yapıtın, 2013’te açılan mülkiyet tespiti davasında Türkiye kökenli olduğuna dair bilimsel ve yasal kanıtlar sayesinde Anadolu’ya ilişkin olduğu ispatlandı. Mahkeme, 5 Aralık 2017’de yapıtın mülkiyetini Türkiye’ye verdi. Altın Taç, 18 Ocak 2018’te Türkiye’ye iade edildi.

ABD’den iadesi sağlanan Bowling Green Devlet Üniversitesinde bulunan mozaikler de son yıllarda getirilen eserler ortasında bulunuyor. 2012’de Bowling Green Üniversitesinde bulunan ve Zeugma kökenli olduğu tespit edilen 12 modül mozaiğin 26 Kasım 2018’de Türkiye’ye iadesi sağlandı.

Gaziantep’in sembolü haline gelmiş Çingene Kız mozaik panosunu oluşturan bu mozaikler, Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesi’nde sergileniyor.

İtalya’dan iadesi sağlanan Lidya Yazıtı

Lidyalılara ilişkin olan ve MS 215-216 yıllarına tarihlenen Lidya Yazıtı, 23 Eylül 2020’de İtalya’dan Türkiye’ye iadesi sağlanarak Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde sergilenmeye başlandı.

Manisa’daki Apollon Aksyros Tapınağı’na ilişkin bu yazıtın, pagan inançlarının devrin toplumu üzerindeki tesirini göstermesi bakımından büyük kültürel ve tarihi kıymete sahip olduğu biliniyor.

ABD’den iadesi sağlanan adak heykeli: Kybele

Anadolu’da rahmet ve bolluğun sembolü ve koruyucusu olarak kabul edilen Roma devrine ilişkin Kybele Heykeli, 12 Aralık 2020’de ABD’den Türkiye’ye iade edildi.

“Ana tanrıça” Kybele İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde düzenlenen merasimle tanıtıldı ve akabinde Afyonkarahisar Müzesinde sergilenmeye başlandı.

Hattiler devrine ilişkin “Gaga Ağızlı Testi”

İngiltere’deki Gilbert Sanat Vakfı Koleksiyonundan iadesi sağlanan “Gaga Ağızlı Testi” de ülkeye kazandırılan eserler ortasında bulunuyor.

26 Ekim 2022’de Türkiye’ye iadesi sağlanan 4 bin 250 yıllık altın testi, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergileniyor.

Sanat tarihçileri Hattiler’e ilişkin bu değerli yapıtın, erken periyot Anadolu metal işçiliğinin seçkin bir örneği olduğunu belirtiyor.

Hırvatistan’dan 2021’de gelen Anadolu kökenli eserler

Sırbistan-Hırvatistan hududunda 7 Nisan 2019’da ele geçirilen ve Anadolu kökenli olduğu tespit edilen çok sayıda sikke, mühür ve arkeolojik eser, Hırvat yetkililerle yürütülen işbirliği sonucu 1 Aralık 2021’de Türkiye’ye iade edildi ve Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde koruma altına alındı.

Cumhuriyet tarihinin “suçtan elde edilen gelire yönelik birinci tarihi eser kaçakçılığı operasyonu” olan bu yapıtların iade süreci, Adana merkezli “Anadolu Operasyonu”nun milletlerarası ayağını oluşturdu.

İngiltere’den iadesi sağlanan Eros Başı

Karaman’ın Ambar köyündeki Sidamara Antik Kenti’nde 140 yıl evvel keşfedilen Sidamara Lahdi’nin eksik modülü olan Eros Başı, 10 Haziran 2023’te Türkiye’ye iade edildi.

Victoria-Albert Müzesi ile yapılan işbirliğiyle Türkiye’ye getirilen modül, İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde bulunan Sidamara Lahdi’ne yerleştirildi. Roma periyoduna MS 250’li yıllara tarihlenen lahit, ilişkin olduğu özgün haliyle tekrar bir ortaya getirilerek ziyaretçilerin beğenisine sunuldu.

Hollanda’dan yurda dönen Şile Bozgoca Cami Kitabesi

Bozgoca Mescidi Kitabesi, 2021’de Hollanda’daki bir müzayedede satışa sunulmak üzereyken tespit edildi.

Osmanlı devrine tarihli bir taşınmaza ilişkin bu kitabenin, 30 Eylül 2022’de ülkeye iadesi sağlandı. Kitabe, İstanbul Türk ve İslam Yapıtları Müzesi’nde sergilenmeye başlandı.

İtalya’dan Roma devri Zeugma kökenli Stel de getirildi

MS 2. yüzyıla tarihlenen ve “kocasını seven eş, Satornila, elveda!” yazıtlı stelinin, 28 Nisan 2023’te İtalya’dan Türkiye’ye iadesi sağlandı. Zeugma kökenli, Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesi’ne yerleştirilen bu eser, periyodun yerleşik toplumları ve soy çalışmaları açısından kıymetli bir bilimsel kaynak olarak gösteriliyor.

8 Aralık 2021 tarihinde Londra’daki bir müzayede meskeninde satışa çıkarılan mermer Kore Torsosu’nun, Anadolu kökenli olduğu tespit edildi. Yapıtın, yapılan teşebbüsler sonucu 26 Ocak 2024’te Türkiye’ye iadesi sağlandı.

MÖ 6. yüzyıla tarihlenen, başsız ve silindirik düsturlu bir genç bayan heykeli olan Kore Torsosu’nun dini bağlamda adak olarak sunulmuş olabileceği bedellendiriliyor.

İngiltere’den istekli iade alınan bronz imparator heykeli

Boubon Antik Kenti kökenli bronz imparator heykeli, 2011’de bir müzayede meskeninde satışa sunuldu. Yapıtı satın alan kişi, istekli olarak geçen yıl Türkiye’ye iade etti. MS 2. yüzyıl sonu ile 3. yüzyıl başına tarihlenen heykel, 2 Şubat 2024’te Antalya Müzesi’nde sergilenmeye başlandı.

Osmanlı periyodu hattatlarından Mustafa Dede tarafından istinsah edilen ve Sultan II. Abdülhamid’in koleksiyonuna ilişkin olduğu belirlenen Kuran-ı Kerim, 2017’de İngiltere’de satışa çıkarıldı lakin yürütülen türel ve diplomatik süreç sonucu ülkeye iadesi sağlandı.

Nesih sınır ile 13 satır halinde yazılmış olan bu pahalı mushaf, geçen yıl nisan ayında İstanbul Türk ve İslam Yapıtları Müzesi’nde muhafaza altına alındı.

ABD’den istekli iade alınan heykel başı

Hellenistik periyoda ilişkin mermer heykel başı, yapıtın sahibi kişinin vefatının akabinde varisleri tarafından Anadolu kökenli olduğu gerekçesiyle 2 Mayıs 2024’te istekli olarak Türkiye’ye iade edildi.

Anadolu kökenli olduğu uzmanlarca tespit edilen ve Büyük İskender’e ilişkin olduğu belirlenen heykel başı, Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde koruma altına alındı.

Bronz Kline ABD’den geldi

1979’da Manisa’daki Alahıdır Tümülüsü’nde yapılan kaçak hafriyatlar sonucu yurt dışına çıkarıldığı tespit edilen Lidya devrine ilişkin bronz Kline, geçen yıl ABD’deki Jean Paul Getty Müzesi’nden iade edildi.

MÖ 530 yılına tarihlenen eser, formu ve süslemeleriyle dikkat çeken özgün bir mezar mobilyası olarak biliniyor.

1960’lı yıllarda Boubon Antik Kenti’nde gerçekleştirilen kaçak hafriyat sonucu yurt dışına çıkarılan eserler ile farklı periyotlara ilişkin sikkeler, hançerler ve bir mücevher modülü da12 Eylül 2024’te New York Türk Konutu’nda düzenlenen merasimle ana vatanına iade edildi.

Bu yapıtların iadesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile ABD Manhattan Bölge Savcılığı ve İç Güvenlik Soruşturmaları Ünitesi (HSI) ortasında son yıllarda yürütülen ortak çalışmalar kapsamında ehemmiyet arz ediyor.

ABD’deki Boston Hoş Sanatlar Müzesi’nde tespit edilen ve Manisa’daki Bintepeler Nekropol Alanı kökenli olduğu belirlenen kolye, geçen yıl yurda getirildi.

Arkaik Devir Lidya sanatının kıymetli bir örneği olan eser, MÖ 6-5. yüzyıllara tarihleniyor.

Danimarka’dan iadesi sağlanan eserler

1960’lı yıllarda Boubon Antik Kenti’nden kaçırılan eserler ortasında yer alan ve Ny Carlsberg Glyptotek Müzesi koleksiyonunda tespit edilen Septimius Severus heykel başı ile yeniden birebir koleksiyonda bulunan Pisidia bölgesine ilişkin pişmiş toprak levhalar, geçen yıl ülkeye getirildi. Kelam konusu eserler, Antalya Müzesi’nde koruma altına alındı.

İsviçre’nin Cenevre kentinde gerçekleştirilen soruşturmalar kapsamında ele geçirilen kandil, altın madalyon ve Bizans periyoduna ilişkin sikkelerin geçen yıl ülkeye iadesi sağlandı.

Eserlerin, erken devir Hristiyanlık tarihi açısından bilimsel ehemmiyete sahip olduğu kaydediliyor.

2022’de İsviçre ile imzalanan ikili muahede Türkiye’den yasa dışı olarak çıkarılan arkeolojik yapıtların İsviçre’ye girmesini engelleyerek, kültür varlıklarının korunmasını ve Türkiye’ye iadesini kolaylaştıran kıymetli bir adım oldu.

Yunanistan’dan iadesi sağlanan sikkeler

2019’da Yunanistan Kipi Hudut Kapısı’nda ele geçirilen ve çoğunluğu Anadolu kökenli olan 1055 sikke, 19 Aralık 2024’te ana vatanına döndü.

Sikkelerin büyük çoğunluğunu, MÖ 5. yüzyıla tarihlendirilen ve tedavül alanı tüm Akdeniz coğrafyasını kapsayan, bilhassa Anadolu’da sıkça kullanılan sikkeler oluşturuyor.

Bu sikkelerin, bilimsel olarak Anadolu kıyılarının Akdeniz ticaretindeki yeri ve kıymeti ile Anadolu’nun bölgede değerli bir durak noktası olduğunu vurgulaması bakımından değerli olduğu biliniyor.

ABD’den iadesi sağlanan bronz Marcus Aurelius heykeli

Burdur’daki Boubon Antik Kenti’nden yasa dışı yollarla çıkarılarak Cleveland Sanat Müzesi’nde tespit edilen Roma İmparatoru Marcus Aurelius’a ilişkin bronz heykelinin, 10 Şubat 2025’te iadesi sağlandı.

Tarihi kıymete sahip eser, Boubon Antik Kenti’ndeki Sebasteion yapısında yer alan onurlandırılmış imparator heykelleri ortasında yer alıyor.